Vaticaan Rafaël Stanze I
Rafaël ‘Zelfportret’ 1506 In situ Uffizi
Zelfportret School of Athene fresco

Plattegrond van de Stanze
Details van de zalen (N a, b, c, d)
A. Sala di Constantino
B. Stanza di Eliodoro
C. Stanza della Segnatura
D. Stanza dell’Icendio
Bij Web Gallery of Art zijn vele afbeeldingen van de stanze te vinden. De vier stanze (kamers) zijn beslist niet groot en grenzen aan elkaar. Hier zijn de stanze op het internet te zien. In de tweede en derde kamer, stanza della Segnatura en de stanza di Eliodoro, is het beste werk van Rafaël te vinden.
Rafaël ‘Paus Julius II’ 1471 Inzoomen
De stanza della Segnatura is de persoonlijke werkkamer geweest van paus Julius II, de paus die de zesentwintigjarige Rafaël de opdracht voor deze frescocyclus heeft gegeven. In deze kamer werden ook de vonnissen van de Segnatura oftewel de kerkelijke rechtbank ondertekend door de paus. Als we in dit betrekkelijk kleine vertrek staan, zien we dat niet alleen de wanden, maar ook het gewelfde plafond beschilderd is.


Rafaël ‘Zelfportret’ (detail) Mis te Bolsena
Stanza della Segnatura Gewelven Plattegrond
1. Dispuut over het heilige sacrament In situ
2. De kardinale deugden
3. Gregorius IX vaardigt decretalen uit Uitzoomen
4. Justianus publiceert de pandecten Uitzoomen
5. De school van Athene In situ
6. De Parnassus In situ
Rafael begon zijn werk met de middelste kamer, de Stanza della Segnatura, die in 1511 werd voltooid. Deze ruimte, oorspronkelijk ontworpen onder paus Nicolaas V (1397-1455), werd versierd met een prachtige geometrische vloerintarsia, waarvan het centrale patroon twee gekruiste sleutels afbeeldt. Dit symbool, dat staat voor het pausdom, is ook op het plafond terug te vinden. Rafael gebruikte de gekruiste sleutels als inspiratiebron voor zijn verhaal en de verbeelding in de fresco’s.
Gewelf van de Stanza della Segnatura Inzoomen

Twee sleutels: de ene sleutel staat symbool voor het vermogen om waarheid van onwaarheid te onderscheiden in geloofszaken. De andere sleutel vertegenwoordigt de rechtvaardigheid (Justitie), die de macht heeft om een oordeel te vellen, mits dit oordeel gebaseerd is op gedegen kennis. Bron: Michael Rohlmann ‘The Great Tradition: Rome and the Stanze for Pope Julius II 1508/09-1513/14’ In: ‘Raphael The Complete Works’, Taschen Verlag, Köln 2022 pp. 131-132

De wand van de Deugden Gregorius IX Justinianus
Twee wetgevende handelingen vormen de basis van het seculiere en kerkelijke recht: de Romeinse keizer Justinianus bekrachtigt het burgerlijk recht, terwijl paus Gregorius IX (portret van paus Julius II) het canonieke recht goedkeurt. Gregorius zit echter op een hogere troon dan Justinianus en bevindt zich in een grotere ruimte. Direct boven hen zijn de drie kardinale deugden afgebeeld: Fortitudo (Moed), Prudentia (Wijsheid) en Temperantia (Gematigdheid). De vierde deugd, Justitia (Rechtvaardigheid), is op het gewelf te zien met de inscriptie: ‘De wet geeft aan iedereen wat hem toekomt.’ Bron: Michael Rohlmann ‘The Great Tradition: Rome and the Stanze for Pope Julius II 1508/09-1513/14’ In: ‘Raphael The Complete Works’, Taschen Verlag, Köln 2022 pp. 131-132
Leesrichting met de klok mee: 1 t/m 4
Gewelf tondo’s: Filosofie Poëzie Theologie Justitia
Gewelf vierhoeken: Kosmos Straf van Marsyas Zondeval Salomonsoordeel
Tondo’s
1. Onder Filosofie: De School van Athene
2. Onder Poëzie: De Parnassus
3. Onder Theologie: De Disputa
4. Onder Justitie: De kardinale deugden
Vierhoeken:
1. Kosmos
2. Straf van Marsyas
3. Zondeval
4. Salomonsoordeel


Rechtvaardigheid (Justitia) staat centraal en is het belangrijkste, want zij heeft maar liefst vier genii die de tabletten met opschriften vasthouden. De andere drie disciplines hebben elk slechts twee genii. De genii van Filosofie hebben geen vleugels, wat verwijst naar seculiere en menselijke kennis. De genii van Poëzie hebben wel vleugels, omdat zij “bezield door de geest” zijn, wat uiteraard ook geldt voor de Theologie. Rechtvaardigheid (zowel seculier als goddelijk) wordt afgebeeld met twee genii met vleugels en twee zonder vleugels, wat het geestelijke hoger plaatst dan het aardse. Filosofie, Poëzie en Theologie staan allen in dienst van Justitia. Bron: Michael Rohlmann ‘The Great Tradition: Rome and the Stanze for Pope Julius II 1508/09-1513/14’ In: ‘Raphael The Complete Works’, Taschen Verlag, Köln 2022 pp. 131-132
Drie van de episodes afgebeeld in de rechthoekige velden, die zijn toegewezen aan de personificaties, introduceren op duidelijke wijze het domein van de rechtspraak: De Zondeval (Theologie) markeert de eerste misdaad, Het Oordeel van Salomon (Justitia) toont het proces van waarheidsvinding, en De Bestraffing van Marsyas (Poëzie) beeldt, door de kroning van de één en de bestraffing van de ander, de uitvoering van een vonnis uit. De vierde personificatie (Filosofie) wordt geïllustreerd door een engelachtige figuur die het universum aanschouwt. Bron: Michael Rohlmann ‘The Great Tradition: Rome and the Stanze for Pope Julius II 1508/09-1513/14’ In: ‘Raphael The Complete Works’, Taschen Verlag, Köln 2022 pp. 131-132

Tegenover de wand met de School van Athene is de Disputa del Sacramento te zien. Bij de twee wanden met vensters zijn de Parnassus en de kardinale deugden afgebeeld (plattegrond).
Rafaël ‘Kardinale deugden’ Deugden en rechtvaardigheid gewelf
Justitia wand v.r.n.l. Fortitudo (Moed), Prudentia (Wijsheid), Temperantia (Matigheid)

Rafaël is begonnen met de stanza della Segnatura. De fresco’s in deze stanza hebben niets te maken met de segnatura. Bovendien is de benaming ‘Dispuut over het Sacrament’ onjuist. Dit fresco gaat in werkelijkheid over de triomf van het geloof en de waarheid.
Dispuut over het heilige sacrament Verticale as Theologie gewelf
Studie Adam (op de wolken links) Uffizi, Florence

Rafaël ‘Studie man die naar buiten leunt’ rechterdeel onderaan
“In het schilderij heeft Rafaël een scène gecreëerd die zowel hemel als aarde overspant. Boven wordt Christus omringd door een aureool, geflankeerd door de Heilige Maagd Maria en Johannes de Doper rechts en links van hem (een opstelling die bekend staat als de Deësis)..” Geciteerd en vertaald uit Wikipedia.
Andere verschillende bijbelse figuren zoals Petrus (uiterst links, sleutels vasthoudend), Adam (uiterst links, ontblootte borst), Paulus (uiterst rechts, boek en zwaard vasthoudend) en Mozes (rechts, met hoorns van licht en tabletten met de Tien Geboden vast) zijn aan de zijkanten. God de Vader zit boven hen allen in het gouden licht van de hemel en aanbeden door engelen. Onder de voeten van Christus is de Heilige Geest, aan wiens zijden zijn boeken van de vier evangeliën die door putti worden opengehouden.” Geciteerd en vertaald uit Wikipedia.
God de Vader en Christus Heilige Geest Monstrans
Naar Rafaël ‘Studie voor het bovenste deel’ (Royal Collection Trust, London)

v.l.n.r.: Thomas van Aquino, Bonaventura, Sixtus IV
Compositie studie (Musée Condé, Chantilly)
“Helemaal bovenin is God, met de wereld in zijn hand, te zien. Onder hem zit Jezus, omringd door Maria en Johannes de Doper. De witte duif symboliseert de Heilige Geest. Ook aanwezig op de wolk zijn de apostelen, evangelisten en martelaren. Hieronder, op een altaar, staat de monstrans. Het altaar wordt geflankeerd door theologen die worden afgebeeld terwijl ze debatteren over de Transsubstantiatie. Christus’ Lichaam, Bloed, Ziel en Goddelijkheid is de Heilige Eucharistie, die wordt besproken door vertegenwoordigers van de Kerk; onder hen bevinden zich de oorspronkelijke vier Kerkvaders (geïdentificeerd door hun namen die in hun halo’s zijn gegraveerd), met paus Gregorius I en Hiëronymus gezeten aan de linkerzijde van het altaar en Augustinus en Ambrosius aan de rechterzijde, samen met paus Julius II, paus Sixtus IV, Savonarola en Dante Alighieri. Paus Sixtus IV is de in goud geklede paus onderaan het schilderij. Direct achter Sixtus staat Dante, gekleed in rood en voorzien van een lauwerkrans (die zijn grootsheid als dichter symboliseert). Vijfde van rechts staat Sint Thomas van Aquino. De kale figuur die een boek leest en over een leuning buigt in de linkerhoek zou Raphaels mentor en renaissancearchitect Bramante kunnen zijn. Geciteerd en vertaald uit Wikipedia.

“De discussie tussen de personages is duidelijk zichtbaar, op aarde staan de mensen in groepjes en ze buigen naar elkaar toe. In de hemel kijken de apostelen e.a. elkaar aan. Rond het altaar liggen verschillende boeken, waaronder de Biblia, de Bijbel, maar ook Epistularum Moralium van Seneca en de De Civitate Dei van Augustinus. De putti (engeltjes) onder Christus houden de vier boeken van de evangelisten vast. De man op de voorgrond in het blauwe gewaad is de favoriete neef van paus Julius II.”
Geciteerd uit Wikipedia.
Rafaël studie linker deel Disputa British Museum, London
Rafaël studie linker deel Disputa Royal Collection Trust, London
Rafaël studie linker deel Disputa Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt
Rafaël ‘Parnassus’ Parnassus en gewelf Studie (Ashmolean Museum,Oxford)

Marcantonio Raimondi naar Rafaël ‘De Parnassus’ 1517–20 THE MET

Rafaël, als renaissanceschilder, maakt gebruik van klassieke figuren zoals Apollo in zijn schildering “De Parnassus“. Dit kon echter alleen binnen de context van het christelijke geloof plaatsvinden, vooral in de kamer van paus Julius II. Het moest daarbij duidelijk zijn dat de christelijke theologie als superieur werd beschouwd.
Vroege versie (gravure) Uiteindelijke versie Uitzoomen
Marcantonio Raimondi vervaardigde een gravure gebaseerd op een eerdere versie van Rafaëls ontwerp voor “De Parnassus”. Het uiteindelijke fresco verschilt echter duidelijk van deze eerste opzet. Zo was in de oorspronkelijke compositie alleen Dante een niet-klassieke figuur. In de definitieve versie komen er echter vijf niet-klassieke figuren bij, waaronder Vergilius en Rafaël zelf. Bovendien draagt Apollo in het oorspronkelijke ontwerp een klassieke lier, terwijl hij in het fresco een eigentijds instrument, een viola da braccio, vasthoudt. Een veel belangrijkere wijziging is de houding van Apollo. In het fresco richt Apollo zijn blik naar boven, op de hemel. Hiermee wordt de klassieke god Apollo herinterpreteerd: zijn inspiratie komt voort uit de christelijke God.

De antieke figuren zijn in grisaille afgebeeld, direct rechts en links onder het fresco van Parnassus. Rechts zien we keizer Augustus, die de Aeneis van Vergilius redt van vernietiging. Links is Alexander de Grote te zien, die de werken van Homerus veiligstelt door ze in een kostbare kist op te bergen.
Rafaël “De Parnassus” (detail)

Kalliope (links) Apollo Polyhymnia (rechts)


V.l.n.r. Dante, Homerus, Vergilius en Rafaël
Homerus, Vergilius en Rafaël
“Het raam onder het fresco Parnassus omlijst het uitzicht op Mons Vaticanus, waarvan wordt aangenomen dat het heilig is voor Apollo. Humanisten, zoals Biondo, Vegio en Albertini, verwijzen naar de oude zonnegod van het Vaticaan.” Bron Wikipedia
Klik hier voor de figuren in de Parnassus.
Rafaël ‘School van Athene’ In situ Studie School of Athene, Uffizi, Florence
‘Mannen en Vrouwen van Geloof’ St Matthew’s Cathedral in Washington D.C.

Het fresco van de school van Athene gaat over de wetenschappelijke waarheid. De twee fresco’s op de wanden met de vensters gaan over schoonheid en de kardinale deugden. In de tondi op de gewelven van deze kamer vind je de vier personificaties: rechtvaardigheid, filosofie, poëzie en theologie
Euclides (Bramante) Inzoomen Karton
In De School van Athene streeft Rafaël ernaar het denkproces uit te beelden. Terwijl de ene filosoof schrijft, leest een ander. Een geleerde, uitgerust met gradenbogen, schetst een meetkundige figuur op een lei (schrijfplank), terwijl anderen deze bestuderen.
Achteraan aan de linkerkant is Socrates verwikkeld in een debat, waarbij hij met zijn vingers gebaren maakt om zijn argumenten te benadrukken, terwijl omstanders aandachtig luisteren. Onder hem is Pythagoras diep verdiept in het schrijven in zijn boek, terwijl een zittende figuur achter hem zijn woorden opschrijft. Dichtbij buigt Averroes zich voorover, nieuwsgierig om een glimp op te vangen van Pythagoras’ werk en te begrijpen wat er gebeurt.
Foto’s: Slices of Light en karton: Steven Zucker


In het midden staan twee figuren los van de rest: Diogenes, die op de treden ligt, en Heraclitus, diep in gedachten verzonken. De laatste lijkt na te denken over wat hij zal schrijven. Interessant genoeg wordt aangenomen dat deze figuur een portret van Michelangelo is.
Parmenides
Figuren in de School of Athene:
5. Averroes
6. Pythagoras
11. Parmenides
12. Socrates Cartone
13. Heraclitus (Michelangelo)
14. Plato (rechts)


In de School van Athene staan in het midden Plato en Aristoteles naast elkaar. Plato met het gezicht van Leonardo da Vinci wijst met zijn vinger naar boven. Aristoteles wijst met zijn hand naar voren. Plato ging uit van een hogere werkelijkheid achter de aardse wereld: de ideeënwereld (Youtube: Plato en de grot 3.10 minuten). Hij wordt niet voor niets rechts geplaatst wat in die tijd als een ereplaats beschouwd werd. De filosofie van Aristoteles (hij draagt de Ethica in zijn hand) is heel aards gericht en veel concreter. De houdingen van beide filosofen weerspiegelen niet alleen hun filosofische opvattingen, maar komen ook tot uiting in de geschilderde architectuur. Boven Plato zien we niet alleen drie bogen, maar ook open luchten, wat zijn gerichtheid op het abstracte en het spirituele benadrukt. Daarentegen strekt de ruimte zich aanzienlijk verder uit bij Aristoteles, wat zijn nadruk op het concrete en het aardse symboliseert. De grisaille-beelden in de nissen van Apollo en Minerva weerspiegelen eveneens het motief van de rechterarmen van de twee filosofen. Apollo houdt zijn lier vast met een naar voren gestrekte hand, terwijl Minerva haar speer omhoog houdt met een opgestoken arm.
Door het kleurgebruik wordt het verschil tussen de ideeën van beide filosofen nog extra benadrukt. Zo draagt Aristotles een blauw gewaad met daaronder een bruin kleed. Deze kleuren verwijzen naar water en aarde. Terwijl de kleuren van Aristoteles naar vuur en lucht verwijzen.
Plato en Aristoteles Cartone Plato ‘Timeo’ (Timaeus) en Aristoteles ‘Ethica’

Het aardige van dit fresco is dat er veel tijdgenoten van Rafaël op staan. De schilder heeft zichzelf ook afgebeeld als de Griekse schilder Apelles bijna helemaal rechtsonder in het beeldvlak: de tweede figuur van rechts die je aankijkt.

Herakleitos (Michelangelo) Eigentijds schoeisel
De zittende man met baard bij een tafeltje, die met één hand zijn hoofd ondersteunt en met de andere een veer vasthoudt, is Herakleitos (een portret van Michelangelo). Hij is de enige die eigentijds schoeisel aan heeft. Bekend is dat Rafaël een deel van het plafond dat Michelangelo schilderde gezien heeft voordat het geheel voltooid was. De wijze waarop hij Michelangelo hier schildert, lijkt verdacht veel op de wijze waarop Michelangelo figuren op zijn plafond weergaf. Het zal vast geen toeval zijn dat Herakleitos als Michelangelo is afgebeeld.
Nadat het eerste deel van het plafond van de Sixtijnse kapel onthuld was, heeft Rafaël in 1511 nog een verandering aangebracht in zijn School van Athene. Hij was diep onder de indruk van de figuren die Michelangelo in de Sixtijnse kapel had geschilderd. De kapel lag dicht bij de privé-vertrekken van Julius II, de stanze, waar Rafaël werkte aan zijn fresco’s. Eén jaar nadat dit fresco voltooid was, besluit Rafaël na het zien van het eerste deel van het plafond van de Sixtijnse kapel alsnog om een figuur aan zijn werk toe te voegen.


Beide figuren, Herakleitos en Michelangelo, waren niet bepaald lachebekjes. De basiliek waarin Rafaël de filosofen en geleerden plaatst, is duidelijk beïnvloed door de architect Bramante, een vriend en tijdgenoot van Rafaël. Geheel links is Pythagoras te vinden, hij schrijft in een boek. Pythagoras en Plato hebben grote invloed gehad op de leer van de verhoudingen die de Grieken ook op de architectuur en beeldhouwkunst toepasten. De man met de tulband niet ver van Pythagoras is Averroës. Deze islamitische geleerde gaf het nodige commentaar bij de werken van Aristoteles. Links is Epikuros te zien, de man met de bladeren van druiven. Het jongetje naast Epikuros dat je aankijkt, is Federico Gonzaga. Hij werd op dat moment gegijzeld aan het hof van de paus. Verder is de neef van Julius II nog te zien: de lange man met een witte mantel iets rechts van Herakleitos. De man die half achterovergeleund op de treden zit en de twee groepen links -en rechtsonder verbindt, is de cynicus Diogenes. Onder in de groep rechts is Euclides (portret van Bramante) bezig een wiskundig probleem op een klein schrijfbord (cartone) uit de doeken te doen. Op de mantel van Euklides zijn de letters R.V.S.M. te lezen. Die letters zijn een afkorting van Rafaël Urbinus Sua Manu en zo ondertekende de schilder zijn werk.
In de school van Athene zijn vijftig figuren te zien.
Rafaël cartone School van Athene Formaat Biblioteca Ambrosiana Milaan

Naast voorstudies gebruikt Rafaël ook nog kartons (Wikipedia) waarvan er nog één is overgebleven. In dit karton is het onderste deel van de School van Athene te zien in de Biblioteca Ambrosiana Milaan (Rafaël Tekening, zwart krijt, 285 x 804 cm, 1509).
