Uffizi museum Galleria degli Uffizi I
Het Uffizi: het gebouw, het ontstaan van het museum en de collectie
Bronzino ‘Portret van Cosimo I de’ Medici’ 1545
In 1537 komt er in Florence een einde aan de Republiek. Cosimo I de Medici wordt de machthebber in Florence. De grote klok, een belangrijk symbool van de Republiek Florence, wordt al in 1530 uit de campanile van het Vecchio gehaald en demonstratief vernietigd. Toch zou het nog zeven duren voordat Cosimo I de macht volledig in handen kreeg. In 1559 wordt de aartsrivaal Siena veroverd en ingelijfd. Vanaf 1569 wordt Cosimo de groothertog van Toscane. De Medici heersten tot 1737 over hun groothertogdom.
Cosimo wilde als absolute machthebber alle touwtjes in handen hebben. Hiervoor moest Florence een centraal geleid bestuur krijgen, onder het wakende oog van de Medici. Al in 1546 waren er plannen om alle bestuurlijke, gerechtelijke- en gildenkantoren, die verspreid over de hele stad lagen, onder één dak te brengen. Natuurlijk moest zo’n gebouw op een centrale plek in Florence komen, het liefst tussen de Arno en het Piazza della Signoria waar het Palazzo Vecchio ligt. Het probleem was dat hier een hele stadswijk lag met woningen, winkels, een oude Romaanse kerk (the San Piero Scheraggio) en de Zecca waar de florijn werd geslagen. Een groot deel van de huizen en de grond was in handen van de Arte della Seta: het gilde van de zijdehandelaren. Ondanks felle protesten werden zij gedwongen hun land te verkopen. Daarbij moesten zij ook nog eens meer belasting betalen om bij te dragen aan de bouw van het Uffizi [let: kantoor].
Ook enkele kleinere huiseigenaren ondervonden schade door de bouw. Toen de Torre de’ Girolami, gelegen aan de Arno, werd gesloopt, vielen brokstukken metselwerk op een nabijgelegen huis. Hierdoor werd het huis gedeeltelijk vernield en gingen zowel de wijnvoorraad als de keuken volledig verloren. Vasari hoorde de klachten aan van de eigenaar, een gepensioneerde kapitein, maar moest toegeven dat hij niets kon doen. Bron: Eva Borsook, ‘Stergids Florence,’ Agon B.V., Amsterdam, 1993 blz. 237
Giuseppe Zocchi ‘Piazza della Signoria’ en het Uffizi
Vasari kreeg de opdracht een gebouw voor de kantoren te ontwerpen. In 1559 na de afbraak van de huizen werd met de bouw begonnen en in 1565 waren bijna alle delen van het ‘grote kantoor’ al in gebruik genomen. Als Vasari en Cosimo I in 1574 sterven, wordt er nog gewerkt aan de bovenste verdieping. In 1580 is het bouwwerk voltooid.
De oude Romaanse kerk en de Zecca worden in het nieuwe complex opgenomen. In de Via della Nina is nu nog een deel van de bogen van de San Piero Scheraggio te zien en bij de kassa van het museum een deel van het interieur van de kerk. Na 1960 is nog een deel van deze kerk opgegraven. Hier hangen onder meer de fresco’s die Andrea del Castagano maakte van beroemde mannen en vrouwen (hier bij Web Gallery of Art en Wikipedia te zien).
Jacopo Zucchi ‘Portret van Vasari’ 1566 – 1568
Vasari zat met het lastige probleem dat de zandbodem richting Arno afliep. In zijn levensbeschrijving verzuchtte hij: ‘Nog nooit heb ik een moeilijker en gevaarlijke opdracht moeten uitvoeren als deze hier.’ Een goede fundering in de zachte grond was absoluut noodzakelijk. Zo schrijft Vasari: ‘deels liggen de fundamenten in de rivier en deels zweeft de bouw in de lucht. Een ander probleem was dat Vasari in één opzicht gekozen had voor een klassieke benadering. Vasari hield zich aan het advies van Alberti: gebruik zuilen met een architraaf (nooit bogen) zoals in gevel van het Palazzo Rucellai te zien is. De open loggia heeft de structuur van een colonnade (klik hier bij Wikipedia voor de bouwterm: colonnade). Geen bogen, maar een architraaf gedragen door twee zuilen. Zo’n constructie is natuurlijk niet sterk en kan de last van de gehele gevel op de lange duur niet dragen. Zo zijn de zuilen van de gevel van de Pazzi-kapel van Brunelleschi ook al eens vervangen.
De oplossing van Vasari was eenvoudig: het moest wel een colonnade lijken, maar er werden wel bogen gemetseld achter de smalle architraaf. Bogen kunnen de druk van een gevel veel beter opvangen en afleiden. Tegenwoordig is dit bij de ingang nog te zien daar is één van deze bogen blootgelegd. Om het gebouw meer stevigheid te geven werd ook gebruik gemaakt van cement waarin kettingen en ankers verwerkt werden.
Zicht vanuit Loggia dei Lanzi resten van de San Pier Scheraggio aan de Via della Nina
Het gebouw is ontworpen voor de verschillende magistraten. Elk kreeg een eigen kantoor dat makkelijk toegankelijk was via de open loggia. Enkele originele deuren van sommige gildehuizen werden in het Uffizi opgenomen.
Vasari hield niet alleen rekening met de functie van het gebouw, maar ook met de publieke ruimte en de directe omgeving. Het gebouw moest indruk maken en tegelijkertijd dienen als decor voor publieke festiviteiten. Zo werd ‘tijdens carnaval […] de loggia aan het plein voor een gemaskerde optocht opengesteld, maar de rest van het jaar was deze ruimte, zoals vandaag de dag nog het geval is, bezet door verkopers (Bron Borsook, E., ‘Stergids Florence’, Amsterdam, Agon, 1988 238-239). De bovenste verdieping was gepland als een open loggia waardoor je goed naar de feestelijkheden op het plein kon kijken.
Piazza Uffizi Zicht op de Arno Luchtfoto
G. Vasi naar G. Zocchio ‘Palazzo degli Uffizi’ Rijksmuseum, Amsterdam
Door twee gelijke paleizen tegenover elkaar te plaatsen ontstaat er een openbare ruimte die een lang en smal plein vormt. Door de lange lijnen van de lijsten in de gevels wordt je oog al snel getrokken naar de Arno of het Piazza della Signoria. Als je vanaf het Piazza della Signoria richting de Arno loopt, fungeert het plein als een straat. Je hebt dan een prachtig vergezicht door de open loggia van de korte vleugel van het Uffizi. Je ziet de heuvels aan de overkant van de Arno. Als je vanaf de Arno komt zie je de campanile van het Palazzo Vecchio omkaderd door de boog in het midden van de zuidvleugel.
Zo wordt het oog ook getrokken naar de beelden van David (Michelangelo) en Hercules en Cacus (Bandinelli). Om dit te bereiken wijkt Vasari af van het bestaande stratenpatroon. ‘De korte zijde van Loggia dei Lanzi en de façade van de Zecca liggen niet op één lijn met de vleugels van het Palazzo degli Uffizi.’ De zuidvleugel wijkt af van de andere twee. Om een mooie blik te krijgen op de andere kant van de Arno heeft Vasari gebruik gemaakt van een motief dat Bramante en later Palladio gebruikten: de zogenaamd serliana. Deze benaming is afgeleid van de architect en theoreticus Serlio door wie dit bouwmotief vooral bekendheid kreeg. Wikipedia geeft hier de volgende omschrijving van: ‘Een serliana bestaat uit een ronde boog die overgaat in een entablement langs weerskanten die gestut worden door telkens twee zuilen. Hierdoor ontstaat een grote opening met aan weerszijden een kleinere.’
De gevels van het Uffizi doen neutraal aan en het geheel is vlak en lineair van opzet. Door de sterk uitstekende dakrand, de kordon –en kroonlijsten die langs de drie gevels doorlopen, vormt het een sterke eenheid en lijkt het alsof we te maken hebben met één straatwand. De twee gelijke gevels hebben niet alleen een indrukwekkende lengte, maar ogen ook als hoge wanden. Dit laatste effect wordt onder andere bereikt door een mezzanino verdieping. Deze verdieping is echter schijn, want in werkelijkheid hoort zij bij de loggia. Zo geven de vensters licht aan de loggia. Toch is er van monotonie bij de gevels geen sprake door de afwisseling van pijlers met zuilen en driehoekige met segmentvormige frontons boven de ramen. De heldere indeling van de gevel komt niet overeen met wat er achter zit. Dit komt doordat oude bouwdelen zoals de Munt en de oude Romaanse kerk in het nieuwe complex zijn opgenomen.
Giambologna ‘Cosimo I de’ Medici’ Inzoomen Uitzoomen Facade Uffizi
De uitkragende dakrand is niet alleen visueel mooi doordat het geheel doorloopt over de gevels, maar is een absolute noodzaak voor het behoud van de gevels. Vasari heeft de gevels opgetrokken met pietra serena. Normaal werd voor buitengevels de harde steensoort, pietra forte, gebruikt. Het niet zo harde pietra serena werd vooral in interieurs of in binnenhoven toegepast. Tot op de huidige dag heeft deze steensoort zich goed gehouden onder de beschermende dakrand.
Vasari was een groot bewonderaar van Michelangelo. Zo besteedde hij in zijn boek, maar liefst 115 bladzijden aan het leven van deze kunstenaar. Bij zijn ontwerp voor de gevel heeft hij zich laten inspireren door de architectuur van Michelangelo. In de leeszaal van de Laurenziana bibliotheek gebruikte Michelangelo een skeletachtige dragende structuur waartussen hij dunne wanden plaatste (klik hier als je er meer over wilt lezen). Iets dat bij Vasari’s Uffizi terugkeert. De mezzanino vensters waarvan sommige blind zijn, worden gescheiden door consoles die op voluten lijken. Dit had Michelangelo al eerder gedaan in de leeszaal van zijn bibliotheek. Ook de afwisseling in de frontons boven de ramen op de piano nobile van het Uffizi is gebaseerd op de ricetto. De ramen van het Uffizi zijn omgeven door blauwgrijze pietra serena lijsten die Michelangelo in zijn nieuwe sacristie (San Lorenzo) al eerder had toegepast. Ondanks deze overeenkomsten zijn er toch wezenlijke verschillen tussen de architectuur van Michelangelo en die van Vasari. Vasari is en blijft uiteindelijk een schilder. Zijn gevels van het Uffizi zijn vlak en sterk lineair, terwijl Michelangelo als beeldhouwer zware sculpturale vormen gebruikte zoals in de ricetto van de Laurenziana.
Giovanni Boccacio Het Uffizi Niccolò Machiavelli
De nissen in de pijlers zijn gemaakt voor beelden van beroemde personen. In de zestiende eeuw werd met dit programma begonnen. Voor de boog bij de zuidgevel heeft Giambologna een beeld van Cosimo I gemaakt. Niet alleen het Palazzo degli Uffizi moest zijn macht uitstralen, maar ook het Uffizi. Cosimo houdt de scepter in zijn rechterhand en symboliseert daarmee zijn macht als soeverein. De twee liggende beelden aan zijn voeten zijn gemaakt door Vincenzo Danti. Het stellen ‘de strengheid’ en ‘de gerechtigheid’ voor als ware eigenschappen van Cosimo.532 Pas in de negentiende eeuw zijn de beelden van belangrijke Florentijnen waaronder Donatello, Leonardo da Vinci, Michelangelo, Dante Alighieri en Machiavelli in de nissen gemaakt en geplaatst (bij Wikipedia zijn hier de beelden te bekijken).
De Porta delle Suppliche De deur Uitzoomen
Na de dood van Vasari in 1574 nemen de architecten Buontalenti en Alfonso Parigi het werk over. Buontalenti heeft een bijzondere deur ontworpen: de Porta delle Suppliche, ofwel de deur van de verzoekschriften (westelijk vleugels op de hoek Via Lambertesca). Boven de deur zien we opnieuw Cosimo I die als een echte heerser kijkt. De Porta delle Suppliche uit 1577 is waarschijnlijk wel het meest bekend uit het oeuvre, althans het architectonische van Buontalenti. Bij de deur is rechts een bijbehorende gleuf te zien waarin het verzoekschrift kon worden gedeponeerd.
Achter het borstbeeld van Cosimo de Medici, de hertog, is een kijkgat met tralies. Buontalenti stemde zijn ontwerp hierop af. De deur met de omlijsting bestaat uit drie delen: een vrij plat frame om de deur, een aedicula die duidelijk afsteekt van de muur en tenslotte aan de bovenzijde een merkwaardig fronton. Daar het kijkgat moest worden open gelaten, kon hij geen segment-vormig fronton boven de deur zetten. Buontalenti lost dit handig op door het fronton is tweeën te delen en elk deel om te draaien. In het midden wordt vervolgens een sokkel geplaatst met het portret van Cosimo zodat het kijkgat ook nog gebruikt kan worden.
Buontalenti ‘De Porta delle Suppliche’ inzoomen
Cosimo kijkt vanuit de hoogte streng neer op de bezoeker die zijn verzoekschrift in de postbus gooit. Hoewel duiven wat minder respect voor de buste van Cosimo hebben. Het gebroken en omgedraaide fronton, maakte school in Florence. In de gevel van de San Firenze zien we dit motief twee keer weer terugkeren.
Vervolg Florence dag 6: Uffizi museum Galleria degli Uffizi II