Uccello, Andrea del Castagno: John Hawkwood, Niccolò da Tolentino I
Andrea del Castagno ‘Niccolò da Tolentino’ (links) en Uccello ‘John Hawkwood’ (rechts)
Aan de noordzijde in de zijbeuk van de Santa Maria del Fiore zijn tegenwoordig nog twee fresco’s te zien met de legeraanvoerders: Hawkwood en Tolentino. Iets verder op dezelfde wand hangt een schilderij met Dante van Domenico di Michelino. Deze drie kunstwerken zijn de overblijfselen van wat eens een groots programma zou moeten worden.
Domenico di Michelini naar Alesso Baldovinetti ‘La Divina Commedia di Dante’ 1462 In situ
Er moesten kunstwerken van beroemde figuren uit of ereburgers van Florence in de Duomo komen de zogenaamde Uomini famosi. Hierbij werd gedacht aan schrijvers, dichters, denkers en legeraanvoerders zoals Petrarca, Boccaccio, Dante, Hawkwood en Tolentino. Castagno had in 1451, vijf jaar voordat hij aan zijn fresco van Tolentino begon, al een serie beroemde figuren voltooid in de Villa van Filippo Carducci te Legnaia. Klik hier bij Web Gallery of Art voor de Uomini famosi [beroemde mensen] van Castagno.
Andrea del Castagno
Andrea del Castagno ‘Dante’ ca. 1450
Op 13 juli 1433 wordt een competitie gehouden voor een nieuw ontwerp van een schildering voor Hawkwood. De muurschildering van Hawkwood uit 1395 was wel erg ouderwets geworden en bovendien was deze muurschildering aangetast door een lekkage van een venster. De opdracht aan de kunstenaars voor het nieuwe kunstwerk luidde: “Iedereen die een model of tekening wil leveren moet dit opsturen naar de leverancier en de Meesters van het Werk zullen beoordelen wie als beste de opdracht mag uitvoeren.” Borsi F. en S., ‘Paolo Uccello’, Harry Abrams, New York 1994 p. 302
Het is niet bekend of Uccello een ontwerptekening heeft gemaakt. Drie jaar later, op 30 mei 1436, krijgt Uccello de opdracht om een fresco in de monochrome kleuren: terre verde, te schilderen. Monochroom en de groene aardkleur, terre verte, werden gekozen omdat de schildering moest lijken op een echt ruitermonument. Al tijdens het leven van Hawkwood was besloten dat er een monument van marmer op zijn graf in de Duomo moest komen. Dit kostbare project is echter nooit uitgevoed. Een goedkopere oplossing werd in 1395 gevonden door Agnolo Gaddi en Giuliano Arrighi (ook wel Pesello genoemd) een muurschildering te laten maken. Deze twee kunstenaars hadden al eerder een monument gemaakt voor de condottiere: Piero Farnese. Deze sculptuur van hout, doek en papier-maché heeft tot de 19e eeuw aan de binnenzijde van de gevel gestaan. De groene aardkleur die Uccello moest gebruiken doet niet denken aan marmer, maar aan brons. De verklaring voor het gebruik van terreverde is te vinden in het opschrift.
IOANNES ACVTVS EQVES BRITANNICVS DUX AETATIS SUAE CAUTISSIMVS ET REI MILITARIS PERTISSIMVS HABITVS EST
Giovanni Acuto, Britse ridder, meest wijze leider van zijn tijd en een groot kenner van de kunst van het oorlogvoeren.
John Hawkwood werd in Florence Giovanni Acuto genoemd. De term cautissimus is ontleend aan Plutarchus. Deze Romeinse schrijver vermeldt dat er na de verovering van Taranto een bronzen ruiterstandbeeld op de capitolinus werd opgericht ter ere van Fabius Maximus. Cautissimus wijst erop dat Hawkwood werd gezien als een moderne variant van generaal Fabius Maximus. Hier ligt waarschijnlijk de reden dat Uccello een kleur gebruikt die op brons lijkt.
In mei 1436 begint Uccello met schilderen. Een maand later, op 28 juni, laten de opdrachtgevers weten dat ‘het niet geschilderd was zoals het hoorde’ dus moest er een nieuwe versie komen. In drie maanden voltooide Uccello zijn fresco. De kunstenaar ontving 54 lire voor zijn muurschildering met een oppervlak van tweeënveertig vierkante meter inclusief de eerste versie.
John Hawkwood klom als leerling kleermaker onder de Engelse koning Eduard III op tot legeraanvoerder. Hij vocht in de honderdjarige oorlog. Na het einde van deze oorlog vertrok hij in 1360 naar Italië waar hij ondermeer voor Venetië en Milaan vocht. Vanaf 1370 tot aan zijn dood op 17 maart 1394 werd hij de condottiere van Florence. Zijn begrafenis kostte een lieve duit, maar liefst 410 florijnen. De begrafenisstoet begon bij het Piazza della Signoria en ging naar het Baptisterium om in de Duomo te eindigen. Hawkwood kreeg een plek in het koor. Eén jaar voor zijn dood was Hawkwood tot ereburger van Florence benoemd. Het stadsbestuur besloot om een grafmonument voor de legeraanvoerder in de Duomo op te richten. Het werd zoals reeds eerder vermeld geen monument, maar een muurschildering. In hetzelfde jaar, 1395, deed de Engelse koning, Richard II, een verzoek aan Florence om de overblijfselen van Hawkwood over te brengen naar Engeland. Het stadsbestuur willigde dit verzoek in.
Uccello moet tijdens zijn verblijf in Venetië, 1425-1430, in de Frarikerk het ruiterstandbeeld van Paolo Savello gezien hebben. Toch zijn het vooral de beroemde vier paarden van de San Marco die hem beïnvloed hebben.
Vier paarden San Marco (replica), Venetië
In de serie, Uomini famosi, waar Hawkwood onderdeel van was, schilderde Bicci Lorenzo als eerste in 1422 in de rechterzijbeuk het grafmonument van kardinaal Corsini. Ook dit fresco is een geschilderde versie van een marmeren grafmonument. De tweede muurschildering in de reeks van beroemde mannen wordt die van Hawkwood. Uccello neemt de driedeling van Lorenzo over: console, sarcofaag en de kardinaal wordt de legeraanvoerder te paard (de lijst om het schilderij is in 1524 door Lorenzo di Credi toegevoegd). De compositie van de muurschildering is volgens strenge geometrische formules opgebouwd. Zo zijn de achterste en voorste benen op het einde van het deksel van de sarcofaag geplaatst, terwijl het dichtstbijzijnde achterste been exact in het midden van de centrale as in het beeldvlak en de sarcofaag is gezet. Paard en ruiter zijn precies gelijk aan de console met de sarcofaag.
Uccello ‘Studie voor het Ruiterstandbeeld monument van Sir John Hawkwood’
Het fresco wordt zo in twee gelijke stukken verdeeld. In een tekening, nu in het Uffizi, is de geometrie nog sterker doorgevoerd dan in de uiteindelijke schildering. Zo is het achterste van het paard cirkelvormig, terwijl de buiging van de hals en het hoofd een duidelijke ronde geometrische lijn vormt.
Het harnas bestaat ook uit strakke geometrische vormen. Het gezicht van Hawkwood dat door de tijd sterk is aangetast, heeft weinig naturalistische elementen. Met deze hang naar geometrie die ten koste gaat van het naturalisme loopt Uccello vooruit op de drie schilderijen die hij later van Slag om San Romano (Wikipedia) zou maken. Terwijl Uccello schilderde, werkte Lucca delle Robbia (1431-1438) aan zijn cantoria voor de Duomo. Aan het bladmotief bij de console is goed te zien dat Robbia’s cantoria een inspiratiebron is geweest voor Uccello.
Uccello ‘ Ruiterstandbeeld monument van Sir John Hawkwood’ 1436 detail
Vervolg Florence dag 6: Uccello, Andrea del Castagno: John Hawkwood, Niccolò da Tolentino II