Spaanse trappen
We lopen van het Vaticaans museum naar metrostation Cipro. Hier pakken we de metro en gaan naar Piazza di Spagna.
De Spaanse trappen Op de trappen De Santa Trinità dei Monti Ander uitzicht
Filippo Bellini “Sixtus V” ca. 1550-1603
Als we op het Piazza di Spagna staan zien we de beroemde Spaanse trappen met bovenaan de Franse kerk met het klooster: de Santa Trinità dei Monti. De verbinding tussen de Spaanse trap met het daaronder liggende Piazza di Spagna gaat terug op de stadsplanning onder paus Sixtus V. Onder deze paus werden de rommelige en chaotische verbindingen van vele nauwe kronkelige straten aangepakt. Architecten als Carlo Fontana legden een flink aantal rechte straten aan waardoor de zeven belangrijkste kerken (Antoine Lafréry, 1575) van Rome met elkaar verbonden werden. Sixtus V had al de nodige ingrepen gepleegd om de stad toegankelijker te maken voor de vele pelgrims.
De paus liet op de belangrijkste pleinen obelisken plaatsen zoals bijvoorbeeld de hoge obelisk voor de Sint Pieter. Het enige waar Sixtus voor terugdeinsde, waren de straten op de zeven heuvels die Rome rijk is. Voor meer informatie over stadsplanning (zie Wikipedia). Pas in de 17e eeuw komen er serieuze plannen om deze ook aan te pakken. Zo ook de heuvel waar we nu de beroemde Spaanse trappen zien liggen.
Vóór de bouw van de Spaanse trappen
Pincio hill vóór constructie van de Spaanse trappen zicht vanaf de heuvel
Casper van Wittel ‘Panoramisch zicht op de Trinità dei Monti’ 1681
G. B. Falda ‘Santa Trinità dei Monti’ Plattegrond Falda vóór Spaanse trappen
Jacobus Baptist, ‘Piazza di Spagna’ naar Lievin Cruyl, 1729
Pierre Mignard I ‘Mazarin’ 1658 – 1660
Bernini ‘Richelieu’ 1640 – 1641 Louvre, Paris
Al in de 17e eeuw ontstonden er grote spanningen tussen de Franse monniken en de Romeinen. De Franse minister, Mazarin, begon zich met het stadsplan te bemoeien. Hij kwam met het voorstel om een trap te bouwen zodat het plein en de bovenliggende kerk met elkaar verbonden werden. Het Piazza di Spagna en de Santa Trinità dei Monti vóór de bouw van de Spaanse trappen.
Hierbij ging deze invloedrijke Franse minister ervan uit dat de grond voor de kerk wel Frans bezit was. Bovendien dacht Mazarin dat de paus Alexander VII geen geld had om een soortgelijke trap te laten bouwen. Mazarin gaf aan de prior Elpidio Benedetti in Rome de opdracht om meerdere architecten een plan te laten ontwerpen. In de briefwisselingen tussen Mazarin die in Parijs zat en de prior Benedetti verzocht de Franse minister menigmaal om Gianlorenzo Bernini een ontwerp te laten maken. Zijn agent, Benedetti, antwoordde steeds dat het niet lukte om Bernini over te halen.
Als Benedetti zijn plannen naar Parijs opstuurt, schrijft hij:
“[…] als Bernini een soortgelijk project had bedacht, zou het uit de hemel gevallen zijn en zou hij 1000 doble [Spaanse gouden munt] vragen en de eer van dit project..” Vrij vertaald uit: Marder, ‘Bernini and the art of architecture’, New York, London, Paris, Abbeville Press, 1998 blz. 159-160.
Giovanni Battista Gaulli Paus Alexander VII
Schets van Benedetti’s trappen gebaseerd op Bernini’ tekening
Benedetti’s design is probably a sketch that the copied from Bernini, to which he blithely added his own name. Mazarin’s Naar alle waarschijnlijkheid is het ontwerp van Benedetti een ontwerptekening die hij heeft overgenomen van Bernini. Hier heeft hij vervolgens vrolijk zijn eigen naam ondergezet. De directe bemoeienis van Mazarin (de meest invloedrijke en belangrijkste figuur onder Lodewijk XIV) met het project was niet minder dan een diplomatieke aanval van Frankrijk op de paus.
Het willen inschakelen van de lievelingsarchitect Bernini om een ontwerp ter ere van de Franse koning in Rome te maken, werd in Rome als een belediging opgevat. Benedetti suggereerde dat Alexander VII tegen dit project was omdat het zijn colonnade bij de Sint Pieter, ‘die stapel rietstengels’: die twee miljoen scudi hadden gekost, in de schaduw zou stellen. ‘Zijn ontwerp’ was immers het mooiste. Natuurlijk deed Alexander er alles aan om het project van de trappen tegen te houden. Mazarin stelde zelfs een compromis voor. In plaats van het ruiterstandbeeld van Lodewijk XIV zou er een beeld van één van de twee stichters van de Santissima Trinità dei Monti mogen komen. Als Mazarin in maart 1666 sterft, komt er een einde aan de plannen.
Bernini ‘Zelfportret’ Vuurwerk
Niet lang na de dood van de Franse eerste minister krijgt Bernini een opdracht voor de heuvels vóór de Santa Trinità dei Monti. Voor de geboorte van de zoon, de dauphin, van Lodewijk XIV moest er een feestelijk en sensationeel vuurwerk komen (feest gravure 1661- 1662). In het midden van de heuvel kwam een meer dan levensgroot figuur: Faam die een trompet vasthield met een opschrift dat naar de heugelijke gebeurtenis verwijst. Geheel boven op de heuvel kwamen twee pieken met een ruimte ertussen. Uit de diepte stegen rook en vuur naar boven. Een figuur die de wanklank voorstelt, valt naar beneden. Geheel boven alles uittorenend was de Franse kroon. De dolfijn stelde de dauphin (troonopvolger) voor.
Ook dit spectaculaire vuurwerk was een verwijzing naar politieke ontwikkelingen. De figuur Vrede verwees naar de Vrede van de Pyreneeën, de hymnen gaan over het huwelijk van Lodewijk XIV met de zuster van de Spaanse koning, en de Wanklank, die naar beneden donderde, stelt de Spaanse kroon voor die in Franse handen valt. Waarschijnlijk zullen de toeschouwer van dit vuurwerk ook gedacht hebben aan de verhouding van de kroon en het pausschap tijdens het bewind van Mazarin. Het zou nog tot 1720 duren voor er een ontwerp (Girolamo Rossi naar een tekening van De Sanctis 1726) van de scala kwam dat eenieder tevreden stelde en wel van Francesco de Sanctis.
De trap was in 1726 voltooid en combineert rechte lijnen, welvingen en terrassen tot een spectaculair geheel.
Giovanni Paolo Panini ‘Spaanse trappen’ 1756-1758
Spanje en niet Frankrijk ging met de eer strijken daar de Spaanse ambassade aan de zijkant van de trap lag. De (Heilige) Drie-eenheid zoals de Franse kerk bovenaan de trap genoemd wordt, is terug te vinden bij de trap. Er is op verschillende hoogtes drie keer een overloop aangebracht. Hoewel de trap is ontworpen om hem zowel van veraf als dichtbij te zien, ontvouwt zich de trap pas echt aan de wandelaar als je naar boven loopt. Dan blijkt hoe rijk deze trap is aan schilderachtige effecten. Je zult merken dat hier het effect heel anders is dan bij de cordonata van Michelangelo of bij de as van de Sint Pieter. Deze trap gaat mee met de natuurlijke golving van de heuvel waarbij de bochten ook nog herhaald worden. De trappen bewegen naar binnen en naar buiten. Het ontwerp is gebaseerd op een ingewikkeld patroon van elliptische bogen die op regelmatige afstand worden afgewisseld door een rechthoek of trapezium.