Scuola Grande di San Rocco II
Henrich Hansen ‘Interieur Scuola San Rocco’ 1852 olieverf op doek 110 x 43.3 cm
Ter plekke zal ik uitleggen dat het geheel niet zomaar willekeurig geordend is op wanden en plafonds. Er is een bewuste keuze van onderwerpen natuurlijk religieus gemaakt waarbij de onderwerpen op de wanden direct te maken hebben met de afbeeldingen op het plafond. De laatste afbeeldingen kun je met spiegels ter plekke bekijken.
In de middeleeuwen en ook later werd het oude testament gelezen alsof er een dubbele bodem inzat. Allerlei gebeurtenissen uit het oude testament werden gelezen en geduid als voorafschaduwingen van het nieuwe testament; dit wordt een prefiguratie genoemd. Zo is de Jonas op het plafond in de grote zaal op de eerste verdieping (zie plattegrond boven, n. 7 en n. 26) een prefiguratie van de opstanding van Jezus op de wand. Jonas had drie dagen en nachten in de vis gezeten voordat hij werd uitgespuugd en weer tot leven kwam. Na de kruisiging had Jezus ook drie dagen en nachten in de tombe gelegen voor hij weer tot leven kwam. Het uitgebreide verhaal de zesenvijftig schilderijen – eindigt op de begane grond.
Wonder van de koperen slang Koperen slang
Het middendeel is het eerst geschilderd en wel in 1576, tien jaar na de voltooiing van de Sala dell’Albergo. Juist op het moment dat Tintoretto het centrale doek (n. 1 op de plattegrond) schilderde van juli tot augustus 1576 was er enkele maanden eerder in april weer eens de pest uitgebroken. Het gaat over de koperen slang een verhaal uit het oude testament. Deze gebeurtenis werd als een prefiguratie van de Kruisiging van Christus geduid. Dit valt bij de evangelist Johannes in hoofdstuk III: 14-15 te lezen:
“En gelijk Mozes de slang in de woestijn verhoogd heeft, alzo moet de Zoon des mensen verhoogd worden;Opdat een iegelijk, die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe.”
Tintoretto schilderde een wirwar van lichamen. Sommigen hebben al gehoord dat zij naar de koperen slang moeten kijken anderen nog niet. Naakten in allerlei moeilijke houdingen. Ook in dit werk zijn de typische invloeden van Michelangelo overduidelijk. Sommige figuren zijn zo te herleiden tot Ignudi in de Sixtijnse kapel (hier bij Web Gallery of Art te zien) of de liggende beelden op de sarcofagen in de Nieuwe Sacristie (Wikipedia). Dit geldt ook voor de draaiingen van de engelen die met God de Vader komen aangevlogen.
Het Visioen van Ezechiël naast de Koperen Slang en tegenover Jacob en de Ladder en op de wand ertegenover de Hemelvaart (zie nummers: 1, 9, 8 plafond en 31 op de wand).
Het visioen van Ezechiël is precies naast de Opstanding van Christus en de Koperen Slang geschilderd. Wat heeft dit te maken met de herrijzenis van Christus en de koperen slang als prefiguratie van de kruisiging? De tekst in Ezechiël 37: 1 beantwoordt deze vraag.
De tekst luidt als volgt: “De hand van Jahwe kwam over mij; zijn geest nam mij mee en zette mij neer in een dal dat vol beenderen lag. Hij leidde mij er in alle richtingen tussendoor, en ik zag hoeveel er over heel het dal wel lagen en hoe dor ze waren.Daarop vroeg Hij mij: Mensenkind, zouden deze beenderen nog tot leven kunnen komen? Ik antwoordde: Jahwe mijn Heer, dat weet Gij alleen. Toen zei Hij: Profeteer over deze beenderen en zeg: Dorre beenderen, luister naar het woord van Jahwe.
Dit zegt Jahwe de Heer tot deze beenderen: Ik ga de levensgeest in u brengen, en ge komt weer tot leven. Ik leg pezen op u, bekleed met vlees en overtrek u met een huid; dan schenk Ik u de levensgeest en ge komt weer tot leven. Dan zult ge erkennen dat ik Jahwe ben .Ik profeteerde zoals mij was opgedragen. En zodra ik begon, ontstond er een gedruis: de beenderen voegden zich aaneen, elk op zijn plaats. En ik zag hoe er pezen op kwamen en vlees en hoe ze met een huid overtrokken werden. Maar de levensgeest was er nog niet in.” Ezechiël 37: 1
Zo zijn deze schilderingen als een chronologisch Bijbels verhaal te interpreteren. Hierbij worden gebeurtenissen uit het Oude Testament (koperen slang, visioen van Ezechiël) als een prefiguratie gezien van de kruisiging en de Opstanding van Christus.
Opstanding van Christus en het visioen van Ezechiël in situ
Franceso Pianta ‘Tintoretto’ Inzoomen
In de grote zaal op de eerste verdieping zijn naast enkele schilderijen van Giorgione, Titiaan en Tiepolo ook nog bijzondere beelden van Pianta uit de 17e eeuw te zien. Bij de houten lambrisering onder de schilderijen zijn vreemde uit hout gesneden figuren (woede) te zien sommige missen armen en hebben vreemde attributen. Rechts direct bij de ingang, dus naast de bovenste treden van de grote trap, heeft Pianta een uitleg gegeven bij deze bizarre creaturen: zo beeldt hij Tintoretto zelf af, de figuur met allerlei penselen in zijn hand. Verder wordt het symbool van nieuwsgierigheid afgebeeld: het is een spion met een grote hoed op zijn hoofd weggedoken in zijn mantel waardoor alleen zijn de ogen nog te zien zijn. Hij spiedt, maar wil zelf niet gezien worden. (Zie Web Gallery of Art).
Het werk hangt niet ver van de ingang, als je binnenkomt sta je oog in oog met de Annunciatie het is het eerste werk dat je ziet. In plaats van mooie klassieke architectuur zoals de balustrade, portico met zuilen zoals bij de Annunciatie van Titiaan hier slechts een vervallen Venetiaans palazzo.
Wat direct opvalt is de kapotte zuil op een hoog basement. Iets wat in de Sala Terrena ook te zien is net als de vloertegels. Het bouwvallige is ook bedoeld om aan te geven dat de wereld in een slechte staat is waar de Verlosser redding moet brengen. Het plafond, de zuil op een hoog basement en de vloer tegels verwijzen ook naar de werkelijke ruimte waar de kijker zich bevindt. De lichtval is ook afgestemd op het oostelijke raam links in de Sala Terrena. Alle elementen worden in verval geschilderd. Is dit een specifieke verwijzing naar het foute gedrag van het bestuur van de scuola waar zoveel kritiek op was? Het gedonder over de gevel waar Caravia zijn scherpe pen voor gebruikte en wel zo:
Investeringen in de armen slecht
om te bouwen, maar niet uit toewijding zuilen die uitsteken in het piazza. […]
Zij hebben 80.000 dukaten betaald 6000 was genoeg geweest.
De rest uitgegeven voor niets.
Het had besteed kunnen worden aan blote voeten en hen die ongekleed zijn die schreien: helaas
Vrij vertaald uit: Tom Nichols, Tintoretto Tradition and Identity, Reaktion Books, London, 1999 blz. 151 en 149
Je komt dus bij het binnenkomen oog in oog te staan met deze goedkope (bakstenen) en vervallen zuil (de huidige ingang is tegenwoordig veranderd). De vervallen zuil is natuurlijk een duidelijk statement en een enorme tegenstelling tot de gevel (met kostbare kapitelen en porfier. Hier wordt bewust de povertà getoond. Dit begrip heeft zowel een positieve als negatieve betekenis.
Armoede is de vervallen aarde na de zondeval dus voordat de Heer op aarde terugkeert en de mens verlost. Tintoretto laat dit in de verbrande landschappen in de Sala Superiore zien.
Tegelijkertijd werd armoede juist in de 16e eeuw (Contrareformatie) als iets positiefs gezien: het getuigde van eenvoud en deemoedigheid. Ook in de twee opvolgende schilderijen, de Aanbidding van de herders en de Vlucht naar Egypte is de armoede van de heilige familie duidelijk te zien. Maria’s armoede is juist een teken van het feit dat zij een godsvruchtige vrouw is.
Tintoretto ‘Aanbidding van de herders’
Campo San Giacomo dell’ Orio Andere zijde van het Campo
We lopen terug via het Campo S. Giacomo dall’Orio, wat ik het gezelligste campo van Venetië vind naar de Ponte degli Scalzi en keren zo terug naar het hotel.
Einde van Venetië dag 2