Scuola Grande di San Rocco I
Deze Scuola is gebouwd op grond die de franciscanen van de Frari-kerk hebben afgestaan. Voor een goed overzicht van de schilderijencyclus met goede afbeeldingen die Tintoretto in deze Scuola geschilderd heeft. Klik hier voor de Web Gallery of Art, Wikipedia met vele afbeeldingen en de officiële site van de Scuola.
Scuole Grande di San Rocco en de kerk San Rocco San Rocco
Een Scuole is zoals je al geleerd hebt een vereniging van leken uit een bepaalde groep of gilde. De leden kwamen in een gebouw bijeen om boete te doen en te bidden. Daar de middenstand geen politieke invloed had, konden zij zich tenminste manifesteren in hun Scuole. Een beperkt aantal Scuole had een eigen kerk en een eigen gebouw zoals de San Rocco. De leken lieten hun gebouw, waar ze zeer trots op waren, verfraaien door kunstenaars. Bijna alle grote Venetiaanse schilders, beeldhouwers en architecten kregen belangrijke opdrachten van deze leken. Een tocht langs de beroemde Scuole betekent een rondwandeling langs beroemde kunstwerken.
Deze scuola is gesticht ter ere van de heilige Rochus (San Rocco) als een liefdadigheidsinstelling voor zieken. In 1515 is de bouw begonnen door Bartolomeo Bon. Het geld is grotendeels door de Venetianen opgebracht die gespaard zijn gebleven voor de pest waar Rochus de beschermheilige van was. Als men de hagiografie over Rochus mag geloven leidde hij een bijzonder leven. Op twintig-jarige schonk Rochus al zijn bezittingen weg en ging op pelgrimstocht. Op weg naar Rome verzorgt hij mensen die aan de pest lijden. Te Piacenza wordt hij zelf getroffen door de pest, maar zie zijn hond brengt hem brood en een engel verzorgt zijn wonden. Rochus genas.
‘Enige tijd later gingen Gotard en zijn metgezellen terug naar Piacenza om benodigdheden te halen en boodschappen te doen, waardoor St. Rocke [Rochus] alleen achterbleef in de vallei. Terwijl St. Rocke bad tot de Almachtige God om verlossing van zijn pestwonden, viel hij in slaap tijdens het gebed. Terwijl Gotard terugkeerde van de stad, voegde hij zich bij de slapende Rocke. Op dat moment hoorde hij de stem van een engel die zei: “O Rocke, vriend van God, uw gebeden zijn verhoord. U bent verlost van de pest en alles is genezen. Onze Heer gebiedt dat u de weg naar uw land neemt.” Bron: The Golden Legend ‘Life of St. Roch’ vrij vertaald
Wel laat de ziekte de nodige littekens na. Terug in zijn geboortestad vertrouwde men Rochus niet, hij heeft immers littekens dus wordt hij in het gevang gegooid. Daar sterft hij, maar God grift in de wand van zijn cel nog een tekst waarbij Rochus als pestverzorger wordt aangewezen. De botten van Rochus worden gestolen uit Montpellier en naar Venetië gebracht. Rochus wordt vaak met zijn hond afgebeeld. Zijn graftombe bevindt zich in de San Rocco kerk. In de Scuola wordt hij zonder hond afgebeeld, wel is het litteken l van de pest op zijn linkerbeen te zien. Natuurlijk is deze Scuola in het bezit van een reliek van de heilige Rochus en wel van zijn vinger. In de aangrenzende kerk San Rocco is op een reliëf te zien hoe Rochus de lijders aan de pest helpt.
Canaletto ‘Feast day of saint Rocco’ c. 1735 Zoom in Spectators Doge
Ingang van de scuola Grande di San Rocco
Luca Carlevarijs ‘Scuola grande di San Rocco’ 1703
Giuseppe Borsato ‘Doge bezoekt de Scuola San Rocco’
Bovenaan de trap
In deze scuola, de Scuola Grande di San Rocco, is vooral werk van Tintoretto te zien, maar liefst zesenvijftig schilderijen. Het gebouw is tussen 1515 en 1560 door Bartholomeo Bon en Antonio Abbondi voltooid. In de kerk ernaast, de San Rocco, is een goede plattegrond van deze scuola te krijgen waarbij nauwkeurig staat aangegeven welke schilderijen waar hangen. De gehele schilderijencyclus laat zich als een stripverhaal lezen. Het verhaal begint in de kleine zaal op de eerste etage. Dus als we binnenkomen, gaan we de trap op naar boven door de grote zaal en dan de kleine zaal in: de Sala dell’Albergo.
Tintoretto ‘Zelfportret’ ca. 1547
Jacopo Robusti is geboren in 1518, als zoon van een verver vandaar zijn bijnaam Tintoretto of ververtje. In het geboortejaar van Tintoretto legde Titiaan juist de hand aan de Hemelvaart van Maria achter het hoofdaltaar in de Frari-kerk. Tintoretto is een blauwe maandag bij het atelier van Titiaan in de leer geweest, maar als het verhaal klopt dan heeft Titiaan hem er ijlings uitgewerkt. Titiaan zag direct het grote talent van de jonge knaap en schopte hem de eerste dag er al uit, hij wilde geen concurrentie. Titiaan is een geheel andere schilder dan Tintoretto. Titiaan was werelds, verkeerde aan verschillende keizerlijke hoven, terwijl Tintoretto naar het schijnt slechts één keer Venetië verlaten heeft, toen hij een serie schilderijen in Mantua moest afleveren. Terwijl Titiaan goed verkocht en in weelde leefde, was Tintoretto iemand die vaak voor niets schilderde. Hij was zo religieus dat hij vaak aan kerken en Scuole aanbood om gratis te werken. Titiaan en Tintoretto komen uit generaties die een andere geschiedenis hebben ondergaan. Onder Titiaan was Venetië op haar hoogtepunt. De stad was enorm rijk en de renaissance heerste, waarbij het goede leven een belangrijke rol speelde.
Titiaan ‘Zelfportret’ 1550 – 1562, doek, 96 x 75cm
Mouw Gewaad
In het leven van Tintoretto begon de serenissima aan haar neergang, bovendien kwam de Contrareformatie op. De strijd tegen het lutheranisme en calvinisme werd te vuur en te zwaard door de katholieken gestreden. Tintoretto’s werk is sterk doortrokken van religieuze ijver en mystiek. Het werk van Titiaan is veel wereldser, pracht en mooie kleuren spelen een dominerende rol in zijn werk. Deze twee schilders worden vaak als tegenpolen gezien. In ieder geval laat hun werk twee kanten van de Venetiaanse school zien.
Sala dell’Albergo
Ingang van de Sala dell’ Albergo
Sala dell’Albergo en de Kruisiging van Tintoretto’s
In 1564 riep de broederschap van de Scuola Grande di San Rocco schilders op in de nieuwe kapittelzaal (Sala dell’Albergo) een ontwerp voor het middendeel van het plafond te maken. Veronese, Salviati en Zuccari togen aan het werk.
Tintoretto schilderde met grote penseelstreken op zijn gebruikelijke vlotte wijze meteen maar een schilderij van de H. Rochus in volle glorie op het plafond. Natuurlijk deed hij dit stiekem en hij zorgde ervoor dat het goed werd afgedekt. Bij de dag van de beoordeling lieten de kunstenaars hun ontwerpen in de kapittelzaal zien. Bij de dag van de beoordeling lieten de kunstenaars hun ontwerpen in de kapittelzaal zien. Op het moment dat allen naar het ververtje keken, trok hij slechts aan een touw, waardoor zijn geheel voltooide schilderij voor iedereen te zien was. Groot tumult brak uit: dit was niet eerlijk, maar de beslissing viel gunstig uit voor Tintoretto hij kreeg de opdracht een enorme schilderijencyclus te maken. Op de verwijten van enkele broeders van de Scuola dat hij zich niet aan de afspraken had gehouden antwoordde Tintoretto volgens Vasari: ‘Dit is mijn manier van tekenen. Ik ken geen andere manier bovendien moet een model zo gemaakt zijn dat het niemand zou bedriegen. En ik wil geen geld voor het werk of het materiaal hebben.
Tintoretto was tot bijna alles bereid om opdrachten te krijgen. Zo bood hij vaak aan in elke gewenste stijl te schilderen. Als Tintoretto er lucht van kreeg dat iemand anders waarschijnlijk een opdracht zou krijgen, bood hij aan voor minder geld het in dezelfde stijl te schilderen. Soms deed hij het zelfs gratis.
‘Rochus in Heerlijkheid’ In situ Christus en Rochus Plafond Sala dell’Albergo
Tintoretto voltooid het plafond in de zomer en de herfst van hetzelfde jaar: 1564. In de hoeken in de kleine tondi zijn de vier seizoenen afgebeeld. Verder zijn Johannes de Evangelist of de H. Marcus te zien. De andere scuola waaronder de Scuola di San Giovanni Evangelista, Scuola di San Marco, Scuola della Misericordia, Scuola Theodorus en de Scuola della Carità zijn als allegorische figuren ook op het plafond geschilderd. De afgebeelde figuren, waaronder vrouwen, stellen het geluk of het geloof voor. Deze figuren verraden de diepgaande invloed die Michelangelo op Tintoretto kunst heeft gehad. (plafond schilderijen: Wikipedia ).
Na het plafond schilderde Tintoretto in 1565, De Kruisiging: een gigantisch doek van maar liefst 536 bij 1224 centimeter dat gehele achterwand beslaat. Dit werk is het eerst geschilderd op de wanden in dit vertrek. Het is de climax van de andere wandschilderijen.
Na de geseling ofwel Ecce Homo, in het midden boven de deur, waar Pilatus rechts naast Christus staat, is rechts Christus voor Pontius Pilatus te zien. Geheel links vervolgt het Bijbelse verhaal met de kruisdraging.
De weg naar de Golghota Christus
Tintoretto’s Kruisiging
Tintoretto had zich goed voorbereid. Hij maakte voortekeningen en schetste een aantal figuren (Uffizi, Victoria and Albert museum Londen en Museum Boymans van Beuningen). Ook tekende hij direct in grote lijnen de compositie op het doek. Heel anders dan Giorgione’s, De storm die direct op het doek werkte, maar dit is onvermijdelijk in een dergelijke compositie met zoveel figuren.
Grote forse diagonalen doorkruisen het lichaam van Christus. Het oog wordt meteen naar de geïsoleerde eenzame Christus getrokken. Het is een zeer dynamisch schilderij: druk bevolkt en toch goed leesbaar. Dit bereikte Tintoretto onder meer door zeer gedoceerd met licht en donker te werken: chiaroscuro. Een licht dat meer uit de objecten zelf lijkt te komen, hoewel er wel schaduwen zijn en het licht van rechts komt. De wind waait van links naar rechts zoals dit aan de bomen en de vlag te zien is.
Als je het verhaal bij de evangelisten leest (Matteüs 27: 33, Marcus 15: 2, Lucas 23: 32 of Johannes 19 : 28) dan keert het dobbelen om de kleren van Christus terug net als de man die met een spons de azijn in de wonden wil drukken. De eenzame Christus is in de mensenmassa volledig geïsoleerd. Boven hem hangen dreigende donkere wolken. Alleen de figuren onder bij het Kruis worden door de gebeurtenis verscheurd. Johannes kijkt met bewondering op naar Christus.
Christus aan het kruis Wanhoop
Andere figuren op het schilderij zijn onder meer Romeinse soldaten, die op de achtergrond zijn afgebeeld, terwijl ze loten om de kleding van Christus. Er zijn ook verschillende figuren op de voorgrond, waaronder een groep rouwenden gekleed in hedendaagse Venetiaanse kleding. Tintoretto zelf kijkt slechts als toeschouwer.
Tijdens de laatste restauratie is aan het licht gekomen dat Tintoretto bij alle schilderijen in deze scuola zo te werk ging. Er is ook een stuk van de rand onder het plafond dat dubbelgevouwen was ontdekt. Dit deel heeft dus eeuwenlang in het donker gezeten waardoor de oorspronkelijke kleuren nu nog te zien.
De Kruisiging is geheel links onder in het beeldvlak op een marmeren sokkel gedateerd en gesigneerd. Tintoretto ontving voor dit werk 250 dukaten. Dit reusachtige doek kreeg al direct enorme waardering van tijdgenoten. Zo zelfs dat een kardinaal Ferdinando (een Medici) de kunstenaar Agostino Carracci twaalf jaar na de voltooiing (Tintoretto leefde nog) de opdracht gaf om er een gravure (Welcome Collection) van te maken. Rubens en Van Dyck hebben de nodige studietekeningen van de Kruisiging gemaakt.
De laatste twee werken, ‘Maria Magdalena‘ en ‘Maria van Egypte‘, schilderde Tintoretto zes jaar voor zijn dood. In totaal heeft Tintoretto vierentwintig jaar aan de cyclus gewerkt.