Santa Maria della Pace
Aan het einde van de korte straat zie je al de Santa Maria della Pace. De oorspronkelijke kerk is in 1480 door Pontelli voor Sixtus IV gebouwd. Het werd uit dank voor de vrede met Florence gesticht vandaar de naam pace (vrede). In het midden van de 16e eeuw wilde Alexander VII dit voor het verkeer van de koetsen en paarden lastige deel van deze wijk grondig aanpakken. Op het punt waar Pontelli de kerk gebouwd had, kwamen drie nauwe straten [Santa Maria della Pace 599] samen. Twee van deze straten leiden naar het drukke Piazza Navona. Zie Nolli Plattegrond Rome 1748, Standford.edu interactive.
Pietro da Cortona kreeg de opdracht om de kerk maar ook het obstakel voor het doorgangsverkeer aan te pakken. Het eerste dat deze architect deed, was een deel van de huizen afbreken zoals dit nog te zien is op een oude tekening van Cortona. Hierdoor ontstond er ruimte voor een plein dat aan de koetsen de mogelijkheid bood om te keren of soepel langs de kerk te rijden.
Giuseppe Vasi ‘Santa Maria della Pace’
Cortona heeft het plein bewust afgebakend en de porticus diep in het plein laten uitsteken. Als bezoeker heb je al het idee in de kerk te zijn als je het plein oploopt. De eenheid van plein en kerk wordt ook nog benadrukt door de wanden van het plein overeen te laten komen met de kerk zelf (hoek kerk en huizen). De huizen rond het plein hebben twee verdiepingen met nog een derde lage afsluitende verdieping: de attiek. De kroonlijst en de borstwering van deze attiek verdieping langs de huizen lopen door bij de vleugels en worden voortgezet in de concave achterwand van de kerk. Bovendien worden de gebogen ‘muren’ die bij de huizen ‘horen’ ook gearticuleerd door pilasters die ook te zien zijn bij de bovenste verdieping van de kerk. De kerk is dus zowel een zelfstandige entiteit, als een onderdeel van het plein.
Santa Maria della Pace Plattegrond kerk en klooster
De gebogen lijnen die Borromini bij sommige gevels gebruikt, geven de indruk dat ze de stedelijke ruimte omsluiten. In werkelijkheid is dit nauwelijks het geval. Bij de armen voor de Sint Pieter is dit wel zo. Dit nu geldt ook voor de façade van de Santa Maria della Pace van Cortona. Deze gevel die de achterwand van een plein vormt, als ware het een theaterwand, valt in stukken uit elkaar. Het bovendeel van de gevel is bijna in zijn geheel terug te vinden bij Cortona’s SS. Luca e Martina: een kerk die Cortona eerder gebouwd had. Aan de andere kant is er het uitstekende portiek dat verwijst naar het Tempietto van Bramante.
Vergeet niet dat het binnenhof (links van de Santa Maria della Pace) ook van de hand van Bramante is. Het ronde tempeltje van Bramante is hier een halve tempel geworden die tot een ellips is samengedrukt. Het is net als het Tempietto van Bramante op een plek gezet is die altijd in de schaduw ligt. Het staat voor alles wat deze gevel niet wil zijn namelijk een geïsoleerd gebouw op een binnenplaats. Toch is de omheining van het binnenhof cruciaal voor het tempeltje van Bramante en dit geldt ook voor porticus van de Santa Maria della Pace. Maar de ‘tempel’ van Cortona staat niet op zichzelf in de ruimte: hij wordt direct gemanipuleerd en met de huizenwanden aan het plein verbonden.
Hier is dus iets vreemds aan de hand door de combinatie van een klassiek tempeltje van Bramante met voor die tijd moderne Barok. Pietro Cortona plaatste de barokke en klassieke taal lijnrecht tegenover elkaar en dat uitgerekend in het zo klassiek georiënteerde Rome.
Als je rechts en links van de kerk kijkt, zie je twee doorgangen in de wanden naar twee smalle straatjes die naar het Piazza Navona leiden. Na de gevel en het plein besproken te hebben, gaan we kerk in. We bekijken een beroemd fresco van Raphaël in de Chigi-kapel, de eerste kapel rechts te zien is. Er hangt nog een heel bijzonder schilderij met een Maria (Madonna della Pace) van een onbekende schilder. Dit werk heeft nog in een oude kapel gehangen die hier al stond voordat hier een kerk gebouwd werd. Een soldaat had in zijn dronkenschap het doek met zijn zwaard doorboord en wel precies op de plaats van het hart van Maria. Spontaan spoot een dikke straal bloed uit de borst van de Madonna. Zo’n doek krijgt natuurlijk een prominente plaats in deze kerk, boven het hoofdaltaar dus. Tenslotte nemen we nog even een kijkje in het kloosterhof van de beroemde architect Bramante.
Binnenhof van Bramante Eerste verdieping
Binnenhof van Bramante Plattegrond kerk en klooster
We lopen onder de doorgang direct rechts van de kerk en komen dan in een nauwe straat waar rechts een oorspronkelijk Nederlandse kerk is: de Santa dell’Anima aan de Via Santa dell’Anima (klik hier voor de kaart 600). Hier ligt de Nederlandse paus Adrianus VI begraven in een tombe die gemaakt is door Peruzzi.
Deze kerk is in 1386 gesticht en werd onder meer gebruikt om er arme Nederlandse pelgrims een slaapplaats te bieden. De kerk wordt nu gedeeld met de Duitsers en Oostenrijkers. Voor meer informatie over deze kerk zie bij Wikipedia. We komen bij het Piazza Navona en slaan linksaf de Corsia Agonale in en gaan dan direct weer rechtsaf de Corso del Rinascimento in. Hier ligt een oude universiteit met een beroemde kerk.