Santa Maria degli Angeli en Mozes fontein
Een dagtocht langs het werk van Gian Lorenzo Bernini en nog enkele andere bezienswaardigheden die we tegenkomen langs de route van kerken, fonteinen, beelden en pleinen. We vertrekken vanaf het hotel en lopen naar het noorden langs het Piazza della Repubblica naar de S. Maria della Vittoria. Op onze weg naar deze kerk komen we, hoe kan het ook anders in Rome, nog een groot badhuis tegen dat door Michelangelo is omgebouwd tot de kerk: Santa Maria degli Angeli.
Piazza della Republica en de andere zijde Luchtfoto
Etienne Du Pérac ‘Thermae van Diocletianus’ 1575
Piranesi ‘Thermae van Diocletianus’ 1748-1778 Rijksmuseum, Amsterdam
De ruïnes zijn in 1561 door Pius V [El Greco] tot een kerk en een klooster uitgeroepen. Michelangelo kreeg de opdracht om in een deel van het badhuis een kerk te bouwen. Na de Porta Pia werd dit de kroon op de aanpak van dit deel van deze wijk. Helaas is er in de 18e eeuw veel veranderd en zijn hele delen van de muren en het plafond bedekt met een barokke stuclaag. Als je hier doorheen kijkt, is de eenvoud van Michelangelo’s ontwerp nog wel te zien. Als we de kerk binnenkomen dan staan we eerst in de rotonda (koepel). Dit was vroeger het caldarium (warm bad), terwijl de grote hal die daarop volgt het frigidarium (koude bad) is geweest. Deze ruimte mat honderd bij dertig meter en was tweeëndertig meter hoog. De Karthuizers aan wie het gebouw was toegewezen wilden graag hun klooster, maar ook het altaar op een rustige plek hebben. Michelangelo plaatst het altaar aan de noordwestzijde. Achter het altaar en precies vóór de koorruimte zet Buonarroti twee klassieke zuilen. Deze ruimte leidde in de oudheid naar een groot buitenbad dat nu voor een deel het binnenhof van dit klooster is.
Santa Maria degli Angeli e dei Martiri facade Luchtfoto
Thermae van Diocletianus maquette Wikipedia
Santa Maria degli Angeli Viering
Michelangelo moest werken binnen de gegeven afmetingen en bestaande pijlers (de plattegrond van de Santa Maria degli Angeli in de baden van Diocletianus. De donkere lijnen zijn de toevoegingen van Michelangelo). Hij gebruikte de afstand van de grote hal (frigidarium zie plattegrond; van E tot F) als maat voor de hoofdas die van de ingang tot aan het koor achter het altaar loopt. Hierdoor ontstaat er in het oude badhuis een Grieks kruis. Zo krijgen deze heidense thermen, gebouwd in opdracht van de beruchte keizer Diocletianus die vele christenen heeft laten doden, toch nog een typisch christelijke plattegrond. Michelangelo heeft de vloer wel twee meter moeten ophogen.
Meridiaan Zonnewijzer
Diagram van de meridiaan (1703)
Doordat de vloer hoger kwam te liggen dan de originele moest Michelangelo de zuilen wel aanpassen. De zuilen lopen nog onder de vloer door. Het basement dat te zien is, draagt de zuil niet, maar omsluit alleen de zuil. Aan de snede is te zien dat het voetstuk uit twee delen bestaat, die om de zuil op de vloer gezet zijn. Verder is de verjonging van de zuil net boven het basement niet rozerode graniet, maar gips. De zuilen zijn na deze ingreep nog 13, 80 meter hoog. In de vloer rechts is nog de meridiaan van de stad Rome die in 1702 werd aangelegd te zien.
We verlaten de kerk, Santa Maria degli Angeli, en lopen langs de Via E. Orlando naar het noorden. Aan onze rechterhand zien we bij de kruising, de Fontana dell’Acqua Felice, vaak kortweg de Mozesfontein genoemd.
Paus Sixtus V, die deze wijk flink heeft aangepakt, gaf Domenico Fontana de opdracht om deze fontein aan het einde van het aquaduct Felice te bouwen. Hiermee kwam in 1586 voor het eerst weer schoon leidingwater de stad binnen. De beeldhouwer Bresciano kreeg de opdracht om een beeld van Mozes voor deze fontein te maken. Als zijn grote voorbeeld heeft hij de beroemde Mozes van Michelangelo genomen die in de San Pietro in Vincoli te vinden is. Helaas heeft Bresciano weinig begrepen van de verhoudingen van het menselijke lichaam. Het verhaal gaat dat op het moment dat Bresciano de laatste hand had gelegd aan zijn Mozes deze direct zijn wenkbrauwen fronste. Trouwens de Hebreeuwse tekst van het oude testament werd in de 16e eeuw ook niet begrepen. De hoorns die Mozes op zijn hoofd heeft, zijn gebaseerd op een onjuiste vertaling
Fontana dell’Acqua Felice Fontana detail
De Romeinen noemden de fontein ‘Il Mose ridicolo’ de belachelijke Mozes
“Antichi had naar verluidt de fout begaan om aan zijn beeld te beginnen zonder eerst een model te maken, waarbij hij bovendien het blok marmer niet rechtop had gezet maar op de grond had neergelegd. De kunstenaar zou paus Sixtus V hebben gesmeekt om zijn werk te mogen corrigeren, maar de strenge paus weigerde daarop in te gaan. Hij wilde dat het beeld bleef zoals het was, niet omdat hij het zo geslaagd vond, maar opdat het tot in lengte van dagen zou getuigen van Prospero’s overmoed en onkunde. Sommige bronnen noemen Leonardo Sormani als beeldhouwer.”
Luc Verhuyck ‘SPQR Anekdotisch reisgids voor Rome’ Rainbow, Amsterdam 2019 blz. 73
Giuseppe Vasi ‘De Aqua Felice fontein en de Santa Maria della Vittoria’
B. Falda ‘Chiesa della Madonna della Vittoria de Padri Carmelitani Scalzi’ 1667 – 69
