Santa Felicita Brunelleschi’s Capponi-kapel
Giorgio Vasari, de toenmalige hofarchitect van de Medici, bouwde op verzoek van Cosimo I de Corridoio Vasariano, een gang van ongeveer één kilometer lang, die diende om het Palazzo della Signoria te verbinden via de Uffizi met het Palazzo Pitti. Cosimo, een geleerde man, liet zich inspireren door Homerros’ Odyssee, waarin sprake is van een overdekte gang die de paleizen van Priamos en Hektor met elkaar verbond. Namelijk, zelfs voor de Medici, die omringd werden door lijfwachten, was het gevaarlijk om zomaar op straat te verschijnen. Machiavelli had al opgemerkt dat een heerser zich niet kon veroorloven zich buiten het traditionele protocol aan het publiek te tonen. Voor Vasari was deze passage waarschijnlijk het meest uitdagende bouwproject dat hij ooit had aangepakt. Aangezien de gang boven de stad zou lopen, moest hij bogen, arcaden, muren en consoles construeren, boven op de huizen van de Ponte Vecchio bouwen, en met zijn Corridoio een pad banen dat dwars door de stad liep. De breedte van de gang varieert. Boven de Ponte Vecchio heeft hij een breedte van ongeveer vijf meter, terwijl hij aan het uiteinde van de brug rond de Mannelli-toren loopt met slechts ongeveer anderhalve meter op zijn smalst is. geparafraseerd Bron: Luc Verhuyck ‘Firenze Een Anekdotische reisgids’ Athenaeum-Polak&van Gennep Amsterdam 2006 blz. 68 – 69
Wij bekijken op deze dag alleen de architectuur van deze bijzondere kapel. De kerk waar we nu in staan, is gek genoeg een gotische kerk, maar wel een die met een flinke laag barok is bekleed. Voordat we de Capponi-kapel of Barbadori-kapel bekijken, lopen we even door richting het altaar, draaien ons om en kijken vervolgens naar het traliewerk van de corridoio boven de ingang (en een blik vanuit de gang in de Santa Felicita). Hier zie je de beroemde privé-gang die door Vasari voor de Medici is aangelegd. Deze gang begint bij het Palazzo Pitti en loopt over de Ponte Vecchio om te eindigen in het Palazzo Vecchio. Hier te zien op het internet. In deze gang hebben vele kunstenaars in opdracht van de Medici portretten gemaakt die tegenwoordig nog te zien zijn. Jammer genoeg zijn de prijzen voor het bekijken van deze gang dermate hoog dat we er wel van af moeten zien.
We lopen nu naar de andere kant van de Arno. We steken de Ponte Vecchio over en komen in de Via Guicciardini, waar aan onze linkerhand aan een pleintje de Santa Felicita ligt. In deze kerk heeft Brunelleschi een kapel gebouwd, die vooral bekend is vanwege de fresco’s en het altaarstuk dat Pontormo hier geschilderd heeft (klik hier voor het verhaal over het werk van Pontormo in deze kapel).
De Capponi-kapel in de Santa Felicita Schip De kapel
De kapel is later van een barokomhulsel voorzien in de smaak van die tijd. De originele koepel is in 1736 vervangen. Achter de barokke laag is de oorspronkelijke kapel op de koepel na nog redelijk goed bewaard gebleven.
Dit is echter tegenwoordig niet meer te zien. Er zijn wel reconstructietekeningen en foto’s van de kapel achter het barokke omhulsel gemaakt. De combinatie van een pilaster en een zwik met een rozet erin, is terug te vinden in het beroemde fresco, Triniteit, van Masaccio uit ca.1425 dat we nog in de Santa Maria Novella zullen bekijken. Als je goed kijkt, zie je in de hoeken aan de achterzijde, waar Pontormo de kruisafname schilderde, iets vreemds. Pontormo Cappella Capponi bij Web Gallery of Art. Tussen de halve zuilen zit een uitstekende lijst van pietra serena. Deze lijst loopt in het pendentief door. Dit nu is een echte pijler, grotendeels verscholen in het muurvlak, waarvan je alleen het topje ziet dat uit het muurvlak tussen de twee halve zuilen steekt. Dit doet denken aan de pilasters direct naast de zuilen die de bogen dragen bij het Ospedale degli Innocenti. Deze pilasters lijken op het oog wel pilasters, maar zijn in werkelijkheid gewoon pijlers die bijna geheel in het muurvlak verborgen zitten. Het oog denkt dus hier iets te zien dat in werkelijkheid iets heel anders is. Toch is er wel degelijk een verschil tussen het Ospedale degli Innocenti en het jeugdwerk van Brunelleschi waar we nu voor staan: de Cappella Barbadori. Terwijl Brunelleschi de verschillende orden bij het weeshuis verminderde – kapiteel van het pilaster en de zuil zijn beide Korinthisch- gebruikt ‘onze’ jonge architect in deze kapel nog twee orden: Ionisch en Korinthisch.
De vreemd ogende of, wat subjectiever geformuleerd, de lelijke uitstekende lijst die je in de hoeken tussen de halve zuilen ziet bij de achterwand, heeft ertoe geleid dat sommigen deze kapel niet aan Brunelleschi hebben toegeschreven. Zo’n grote architect zou dit immers nooit gedaan kunnen hebben. Hierbij wordt vergeten dat de jonge Brunelleschi nog aan het begin van zijn carrière als architect stond en zijn stijl nog niet was uitgekristalliseerd. Toch is het wel een werk van Brunelleschi zoals zijn biograaf Manetti al schrijft. Er zijn bovendien nog een aantal bronnen waaruit blijkt dat Brunelleschi wel degelijk de architect is. Zo waren de Barbadori’s betrokken bij de Opera del Duomo. Brunelleschi leende voor de bouw van de koepel op de kapel voor drie dagen takelgereedschap van de Duomo. Ook werd er voor de kapel marmer gekocht van de Opera. Vasari schrijft bovendien dat Brunelleschi de koepels van de Barbadori-kapel en de Ridolfi-kapel (beide later afgebroken) gebruikte om te laten zien dat hij zelfdragende koepels kon bouwen zonder steigers vanaf de grond te gebruiken.
Het grondidee voor deze kapel vond Brunelleschi in oude gotische Florentijnse bouwwerken zoals het Bigallo. In deze loggia werden de kinderen die niet echt welkom waren door de Florentijnen achtergelaten. Bij het Bigallo tegenover de Duomo, zijn twee zijden tegen de achterwand gezet, maar zijn er ook twee open kanten. Toch is er ook een groot verschil tussen de architect van het Bigallo, Alberto Arnoldi, en Brunelleschi. Dit verschil gaat verder dan de gotische versus de klassieke vormen die Brunelleschi in zijn kapel gebruikte. In het Bigallo wordt totaal geen verschil gemaakt tussen de hoofd- en de ondergeschikte orde. Zo maakt Arnoldi bij de kapitelen geen onderscheid tussen de verschillende orden die elk iets anders dragen. Het zijn gemeenschappelijke kapitelen. Dit nu is iets wat Brunelleschi volstrekt afwijst. Hij maakt duidelijk een onderscheid tussen de hoofdorde, de pilasters en de mindere orde van de halve zuilen. Glashelder is welke orde wat draagt. De hoofdorde: de Korinthische draagt het entablement en de Ionische orde, de halve zuilen, dragen de boog.
Pontormo ‘Annunciatie’ op de west muur
Als Pontormo de opdracht krijgt om de kapel van fresco’s en een altaarstuk te voorzien, schildert hij ook een Aankondiging op de westmuur. Op deze wand was oorspronkelijk ook een Annunciatie geschilderd die naar men zegt wonderen verrichtte. Dit fresco gaat terug op een fresco in de Santissima Annunziata dat door een engel is voltooid. Hierover meer als we op de dagen van de schilderkunst deze beroemde kapel nog eens bezoeken, maar dan om het werk van de maniëristische schilder Pontormo te bekijken.
Pontormo ‘De Kruisafname’ 1525–1528
Voor het verhaal over de fresco’s van Pontormo in deze kapel klik hier.