Santa Costanza
Facade Santa Costanza Ingang Uitgang
Santa Costanza de gevel en de achterzijde
De Santa Costanza is aan de buitenzijde uiterst eenvoudig en is opgetrokken uit rode baksteen. Als we via de narthex naar binnengaan, zie je nog wel dezelfde baksteen, maar ook kostbare gepaarde granieten zuilen (kapitelen), vierentwintig in totaal die de centrale hal en koepel steunen.
We lopen de Sant’Agnese fuori le mura uit om via een pad naar links af te buigen en komen dan uit bij de Santa Costanza. Dit mausoleum is in het begin van de 4e eeuw voor Constantina, een dochter van de Romeinse keizer Constantijn, gebouwd. In 1254 werd het gebouw een kerk en vernoemd naar de inmiddels heilig verklaarde Constantina. Zij werd Santa Costanza genoemd. De plattegrond, dwarsdoorsnede van de Santa Costanza. De overblijfselen van de basilica waar de Santa Costanza een onderdeel van was. De meeste mausoleums of ze nu heidens of christelijk waren, zijn rond of octagonaal: een centraalbouw dus. We zullen in programma één de vroegchristelijke kerk, Santo Stefano Rotondo, uit 470 nog bekijken. Ook hier is sprake van een centraalbouw. Deze vorm heeft het uiteindelijk niet gewonnen.
Het klassieke bouwtype van een basiliek zoals we dat nog op het Forum Romanum zullen zien, is veel praktischer. Een basiliek kan grote massa’s mensen herbergen, terwijl allerlei religieuze gebruiken zoals de mis en het aanbidden van de relieken rustig doorgang kunnen vinden. Voor een bescheiden kerk of mausoleum is een centraalbouw echter wel heel geschikt. Bij Bluffton University zijn vier bladzijden met goede afbeeldingen van de Santa Costanza te zien.
Interieur Mozaïeken Piranesi ‘Santa Costanza’ Rijksmuseum Amsterdam
De koepel van de Santa Costanza
Sarcofaag van Constantina replica Origineel Vaticaan Druiven plukken Druiven
Inzoomen
Deze vierde-eeuwse mozaïeken zijn heel anders dan die we net bekeken hebben in de halve koepel van de Sant’Agnese uit de 7e eeuw. Op een witte ondergrond zijn ineengestrengelde druivenranken te zien.
Tussen het gebladerte van de druiven en takken zijn bloemen, vruchten en vogels te zien. Verder zijn Constantina, de dochter van Constantijn, en haar man voor wie dit mausoleum gebouwd is, ook weergegeven. De originele tombe waar Constantina in lag, in de vierkante apsis precies tegenover de ingang, is helaas verhuisd naar het museum van het Vaticaan. De tombe die er nu te zien is, is een replica. Het persen van druiven is niet alleen in de mozaïeken weergegeven, maar ook in de sarcofaag van Costanza.
Boven in nissen zijn mozaïeken met christelijke thema’s te vinden zoals Petrus die van Christus de sleutels ontvangt of Petrus en Paulus die van Christus de wetsrollen krijgen overhandigd. Naast deze christelijke onderwerpen die trouwens wel in een klassieke vorm zijn gegoten, zijn er ook klassieke onderwerpen.
Paulus en Petrus krijgen de wetsrollen van Christus
Petrus ontvangt de sleutels van Christus
Tussen het gebladerte is bijvoorbeeld het oogsten van de druiven te zien, maar ook een wijnpers. Door velen werd in de Renaissance en in de periode daarna de kerk voor een tempel van Bacchus aangezien. Niet verwonderlijk vanwege de afbeeldingen van de druiven en de wijnpers. Hollandse en Vlaamse schilders hebben rond 1620 in Rome een gezelligheidsvereniging gesticht: de Bentvueghels. Waaronder schilders als van Poelenburgh, Breenbergh (geboren in Deventer), Jan Asselijn en van Swanevelt.
“Om lid te kunnen worden van de Bentvueghels moest men een inwijdingsritueel ondergaan. Hierbij vormden de leden een tableau vivant, waarbij een van de leden de rol van de god van de wijn (Bacchus) op zich nam. Tijdens de ceremonie werd aan het nieuwe lid door de “veldpaap” de regels van de kunst medegedeeld, en werd een bijnaam (Bentnaam) aan hem toegekend. Deze naam verwees vaak naar een opvallende eigenschap of karaktertrek van het lid. Het nieuwe lid moest de bijnaam accepteren. Bekend is het verhaal van Johannes Teiler die ontevreden was met de bijnaam “Ezel”. Op zijn kosten werd een tweede ceremonie gehouden om vervolgens als nieuwe bijnaam “De Gouden Ezel” te krijgen.
Na het tableau vivant vond het banket plaats waarbij de wijn rijkelijk vloeide. Dit alles op kosten van het nieuwe lid. Op een anonieme tekening in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam is een aantal van de Bentvueghels met hun bijnaam vastgelegd. De gewoonte om gezamenlijk de wijn aan te spreken komt op deze tekeningen duidelijk naar voren. Zeker vanaf 1650 waren de Bentvueghels berucht om deze drinkgelagen. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat in 1720 Paus Clemens dergelijke bijeenkomsten, buiten het carnaval om, verbood.
Nis rechts van de sarcofaag Graffiti
Graffiti naast linkernis
“Als slot van het ritueel liepen de Bentvueghels gezamenlijk de stad uit om op het zogenaamde graf van Bacchus bij de Santa Constanza een wijnoffer te brengen. In een van de zijkapellen van de Santa Constanza zijn nog ingekraste namen van leden van de Bentvueghels te zien.” Uit: Wikipedia
Anoniem ‘Portretten van elf Bentvueghels’ ca. 1623
Onderschrift: Cornelius Scut alias Brootsaken, Joan Muller alias Grunvink (Jan Molenaer), Willelmo Mollo alias Steekreiter (Wilhelmus Moll), Alexander uyt et land van Cleve alias Quicstert (Alexander van Welinckhoven). Bartolomeo van d
Nog steeds is bij de nissen links en rechts naast de centrale nis, waar de tombe van Constantina staat, de graffiti van de leden van de Bentvueghels te zien. De leden waren ervan overtuigd dat zij dit deden in een oude klassieke tempel, die gewijd was aan de god van de wijn. Meer lezen over de graffiti bij Nederlands Historisch Instituut Rome.
Nis rechts van de sarcofaag Graffiti
Graffiti naast linkernis
“Als slot van het ritueel liepen de Bentvueghels gezamenlijk de stad uit om op het zogenaamde graf van Bacchus bij de Santa Constanza een wijnoffer te brengen. In een van de zijkapellen van de Santa Constanza zijn nog ingekraste namen van leden van de Bentvueghels te zien.” Uit: Wikipedia
De poort naar de Via di S. Agnese
Wij keren terug naar de bus en nemen lijn 82 of 90 en stappen uit bij de Porta Pia.