San Lorenzo II
De facade
We kijken eerst naar de gevel, die uitsluitend uit ruw metselwerk bestaat, waarbij enkele rijen baksteen uitsteken. Paus Leo X (een Medici) wenste een mooie gevel voor zijn ‘familiekerk’.
Leo X organiseerde een wedstrijd, met deelnemers waaronder Raphaël, Andrea en Jacopo Sansovino, maar ook Giuliano da Sangallo. Michelangelo won de opdracht uiteindelijk, maar hij moest samenwerken met Jacopo Sansovino. Michelangelo wist de paus zo ver te krijgen dat hij alleen de opdracht kreeg.
Sansovino schrijft Michelangelo een brief. Daarin beschuldigt hij Michelangelo, en terecht, van laster, oneerlijkheid en egoïsme, maar in de eerste plaats van contractbreuk, zoals hier te lezen is: ‘Bovendien zeg ik u dat de paus, de kardinaal en Iachopo Salviati mannen zijn die wanneer ze ja zeggen dat ook ja is, ze houden woord en houden zich aan een contract en zijn niet zoals u zegt. Maar u beoordeelt hen naar uw eigen maatstaven, voor u bestaat geen contract noch vertrouwen, en u zegt op elk moment nee en ja zoals het u goeddunkt en nuttig lijkt. En u weet dat de paus mij en ook Iachopo de verhalen op de reliëfs heeft beloofd; en het zijn mannen die woord houden.
En ik heb tegenover u zoveel nuttigs en eervols gedaan als ik maar kon. Daarom besefte ik nog niet dat u nooit iemand recht doet en dat u, te beginnen met mij, niemand het licht in de ogen gunt.
Jacopino del Conte ‘Michelangelo’
Bovendien weet u dat wij samen vaak hebben gediscussieerd, ook die vervloekte keer dat u over niemand iets goeds te zeggen had. Moge God met u zijn. Ik doe er het zwijgen toe. Ik ben heel goed geïnformeerd; evenals u dat zult zijn bij uw terugkeer. Dat was alles.’ Aldus Jacopo Sansovino in een brief aan Michelangelo Buonarroti van 30 juni 1517.
Michelangelo Buonarroti ontwierp een marmeren gevel, maar deze heeft de bouwfase nooit bereikt. Natuurlijk gaf hij de gevel verschillende uitsparingen voor beelden. Het spreekt voor zich dat Michelangelo deze beelden zelf wilde maken.
Houten model van de San Lorenzo (Casa Buonarroti)
Afgezien van een paar schetsen, is een houten model van de gevel bewaard gebleven, dat nu te zien is in het Casa Buonarroti. Er is ook nog een tekening waarop Michelangelo aan de metselaars de exacte afmetingen van de verschillende marmeren blokken aangeeft. De kosten voor het ontwerp van de gevel waren 40.000 dukaten, terwijl de kerk zelf slechts 25.000 dukaten kostte. Het probleem was het transport van de marmeren blokken. De transportkosten waren tien keer de prijs van de marmeren blokken zelf. Kapitelen van Michelangelo (Wikipedia) voor de gevel is bewaard gebleven.
Michelangelo ging in zijn architectuurontwerpen niet uit van het platte vlak, het tekenpapier, werkte nooit met een module, gaf in zijn tekeningen zelden maten aan en gebruikte geen passer en liniaal om de ideale proporties uit te rekenen. Als je nog even de kerk inloopt, kun je het verschil in benadering van Michelangelo en die van een architect als Brunelleschi prachtig zien. Hier nog maar even een herhaling van wat in ‘de architectonische ontwikkeling in vogelvlucht’ staat te lezen. Als je de San Lorenzo binnenkomt, is de werking van lijnen die naar één verdwijnpunt toelopen, goed te zien. De lijnen van het vergulde houten plafond, de lijnen in de vloer en de architraaf boven de scheibogen, lopen alle naar één punt toe achter het hoofdaltaar.
De lijnen van het vergulde houten plafond, de lijnen in de vloer en de architraaf boven de scheibogen, lopen alle naar één punt toe achter het hoofdaltaar. Buonarroti verwierp deze statische benadering, zijn architectuur was dynamisch. Dit geldt nog niet voor zijn vroege architectuur zoals de Nieuwe Sacristie en de Laurenziana bibliotheek in Florence. Michelangelo gaat uit van de beweging van de mens die door een gebouw loopt. Hij denkt ruimtelijk zoals dit prachtig te zien is in zijn tekening voor een bastion bij de stadsmuren in Florence (Casa Buonarroti). In deze tekening worden de richtingen die de kanonskogels kunnen bereiken door korte streepjes aangeduid. Uitgangspunt in deze tekeningen zijn de kanonnen die in alle richtingen gedraaid moeten kunnen worden om een aanval af te slaan. Michelangelo kruipt bij deze ontwerpen in de huid van de mannen die de kanonnen moeten bedienen: een geheel andere kijk dan die van het perspectief met één verdwijnpunt.