San Lorenzo I
San Lorenzo facade en zijkant Luchtfoto Facade
Pontormo ‘Cosimo de Oude’ 1519-1520
Deze kerk met een gevel die nooit voltooid is, is grotendeels gefinancierd door de Medici: Cosimo de oude. Hij schonk maar liefst veertigduizend florijnen. Brunelleschi heeft de kerk en de Oude Sacristie ontworpen. Later heeft Michelangelo Buonarroti aan de oostzijde van het transept de Nieuwe Sacristie gebouwd. Bovendien heeft Buonarroti ook nog de bibliotheek in het aangrenzende binnenhof gemaakt. Michelozzo heeft waarschijnlijk het eerste kloosterhof (B op de onderstaande plattegrond) ontworpen. De bibliotheek van Michelangelo zullen we op de derde dag bezoeken.
Video Google Earth San Lorenzo
Luchtfoto van San Lorenzo complex
Plattegrond van het complex:
A. Oude sacristie (Brunelleschi)
B. Klooster (Michelozzo na 1457)
C. Laurenziana bibliotheek (Michelangelo 1523-1529)
D. Cappella dei Principi (Kapel van e Prins Buontalenti and others 1605-1737)
E. Nieuwe sacristie (Michelangelo)
De bouwgeschiedenis van de San Lorenzo
Eén van de redenen dat er met name in de vijftiende eeuw veel kerken werden gebouwd, was de behoefte van rijke families om in een kerk begraven te worden. Het liefst wilde elke familie haar eigen grafkapel en dan graag zo dicht mogelijk bij het hoofdaltaar. De oude San Lorenzo werd als ‘de Duomo buiten de muren’ beschouwd en was nog ouder dan de Santa Reparata. De kerk is, althans volgens de kronieken in 393, door de heilige Ambrosius ingewijd.
San Lorenzo Codice Rustici 1430
De San Lorenzo zag er rond 1430 uit als een oude middeleeuwse basiliek met een porticus en campanile. Bij de Via Preti was de nieuwe kerk nog in aanbouw.In de wijk waarin de oude San Lorenzo lag, de wijk van de Santissima Annunziata, woonden nogal wat rijke families waaronder Medici als Giovanni di’Averardo ofwel Bicci en zijn zoon Cosimo (de Oude). De rijke families hadden niet alleen veel geld, maar ook aanzienlijke invloed op het bestuur van de stad en dan met name op de Signoria. Het kapittel van de San Lorenzo richt een verzoek aan de Signoria om toestemming te krijgen voor de bouw van een nieuwe kerk. Hierbij was er wel een probleem: er moesten de nodige huizen worden afgebroken omdat de nieuwe basiliek natuurlijk wel aanzienlijk groter moest worden. Wat niet zou lukken bij de Santo Spirito, namelijk om de kerk te draaien en er een mooi plein voor (de Arno) te maken, lukt hier wel. Een flink aantal huizen werd afgebroken en zo kwam er ruimte voor een nieuw plein en een grote kerk. Het lijkt erop dat het kapittel in zijn verzoek de Signoria had ingefluisterd dat de bewoners van de huizen die moesten worden afgebroken van laag allooi waren of van buiten Florence kwamen. Na de toestemming van de Signoria wordt al in 1419 de fundering voor de hoofdkapel gelegd. Zeker is dat Brunelleschi pas later bij de bouw van de kerk betrokken wordt.
Zo schrijft Manetti dat de ‘prior van de kerk – die gezien werd als iemand die evenveel kennis had dan andere architecten uit zijn tijd tot oppermeester werd benoemd. Hij begon met de stenen pijlers.’ Kerken werden vaak zoals we dit al gezien hebben bij de Santa Maria Novella gebouwd door de geestelijken van de orde die al de nodige architectonische ervaring hadden. Filippo Brunelleschi is via de achterdeur, de bouw van ‘zijn’ Oude Sacristie, aan de opdracht gekomen voor de San Lorenzo. Hierbij moest hij wel rekening houden met de pijlers in de viering die al gebouwd waren. Het was de Oude Sacristie, een opdracht van Bicci de Medici, die grote indruk maakte. Hieraan heeft Filippo te danken dat hij ook de kerk mocht bouwen. De Oude Sacristie die nu een integraal deel lijkt uit te maken van deze kerk is oorspronkelijk als een zelfstandige ruimte ontworpen. Als we de kerk ingaan, zullen we deze sacristie bekijken en bespreken.
Ondanks het voorspoedige begin van de bouw, ontstonden er al snel financiële problemen. In de jaren 1420 – 1435 waren er weinig bouwactiviteiten in Florence. Dit had vooral te maken met oorlogen tegen Visconti van Milaan en Lucca. Bovendien wordt Cosimo de Oude verdreven uit Florence en keert hij pas in 1434 weer terug uit zijn verbanningsoord: Venetië.
De Oude Sacristie van Filippo was wel compleet, maar de muren van de kapellen van het transept waren nog maar tot een hoogte van zestig centimeter opgemetseld. Als Cosimo met zijn kapitaal weer terugkeert naar zijn stad komt er wel schot in de bouw, maar nog niet direct. Het project was nogal controversieel vandaar dat de slimme vos, Cosimo, eerst zijn aandacht op een nieuw paleis voor zijn familie en de San Marco richtte. Bij deze kerk liet hij Michelozzo ondermeer een klooster en bibliotheek bouwen.
Giorgio Vasari ‘Cosimo de Oude’
In 1440 roept de prior, Benedetto Schiattesi, de raad, de gonfalone, bijeen om een besluit te nemen over de verdere bouw van de San Lorenzo. Het geld was op en de kanunniken wilden hun rechten op de kapellen maar al te graag verkopen. Cosimo kwam bij deze vergadering niet opdagen. Wel zorgde hij ervoor dat algemeen bekend werd, dat hij bereid was veertigduizend florijnen voor de bouw te betalen, zij het op zekere voorwaarden. Twee jaar later op 13 augustus 1442 komt de gonfalone weer bijeen. Dit keer om de knoop nu echt door te hakken en een beslissing te nemen. Nu was Cosimo wel aanwezig bij de vergadering. De lijst van deelnemers, waaronder de prior, de kanunniken en de supporters van de Medici, Piero de’Pazzi en Ugolino Martelli is nog in het ricordi (verslag) terug te vinden. Cosimo kwam als overwinnaar uit de strijd. Hij kreeg naast de rechten op sommige kapellen ook het recht op een tombe en wel precies onder de viering. Voor de dood van Cosimo in 1464 was de graftombe al voltooid. De rechten op alle kapellen zijn keurig genoteerd. Vele tegenstanders van de Medici verloren hun rechten op de kapellen in het transept. Deze kapellen waren immers op een veel te mooie en prominente plek. Dit kon natuurlijk niet aan de tegenstanders van de familie Medici gegund worden. Er is één uitzondering en wel de familie Rondinelli (de kapel links grenzend aan de hoofdkapel), het lukte de Medici niet het recht op deze kapel in handen te krijgen.
Nog voor de dood van Cosimo waren het transept en de koepel gereed. Als het hoofdaltaar in 1461 is voltooid, wordt het resterende deel van de oude San Lorenzo afgebroken. De mis kon nu immers in het nieuwe deel wordt voortgezet. In 1462 wordt Pagno di Lapo de nieuwe campomaestro (bouwmeester) van de San Lorenzo. Lapo nam het werk van Manetti over, die ondermeer voor 1461 de koepel heeft gebouwd. De rest van de kerk, het schip, is tussen 1460 en 1480 gebouwd en wel naar het ontwerp van Brunelleschi. Als er immers één travee van het schip bekend is, kunnen de resterende zo naar dit ontwerp gebouwd worden.
