San Clemente
San Clemente Ingang Piazza San Clemente Giuseppe Vasi ‘San Clemente’ 1753
Ingang San Clemente Ingang Piazza di San Clemente
Interieur
De San Clemente is typerend voor de stad Rome. Het is een kerk uit de Middeleeuwen (12de eeuw) die gebouwd is op een oude kerk uit de vierde eeuw, en daar weer onder ligt een Mithras-tempel uit de 1e v. Chr. (zie tekening). Maar voordat we naar de oude gedeeltes afdalen, bekijken we eerst het deel uit de 12e eeuw.
De omheinde ruimte waarbinnen de mis werd gehouden, het schola cantorum, komt nog uit de 6e eeuw. De panelen van deze omheining bevatten nog typische afbeeldingen uit de vroegchristelijke tijd die we al in de kleine catacombe onder de Sant’Agnese fuori le Mura tegen zijn gekomen. Afbeeldingen van de duif, de vis en de wijnrank zie je ook hier terug.
Schip Interieur is verdeeld in drie beuken met Ionische zuilen en de plattegrond
Thomas Hartley Cromek ‘San Clemente’ 1809-1870
Alma-Tadema ‘Interieur van de San Clemente’ 1863 Fries Museum Leeuwarden
Het baldakijn boven het hoofdaltaar komt ook uit de eerste kerk, de kerk die hier onderligt, dus uit de 4e eeuw. Het mozaïek uit de halve koepel van de apsis komt uit de 12e-eeuw en toont de triomf van het kruis. Deze kerk heeft ook een vloer die een mooi voorbeeld is van cosmatenwerk zoals we dit straks ook in de S. Quattro Coronati zullen tegenkomen. Cosmatenwerk: mozaïekkunstenaars van de familie Cosmaten. Zij gebruikten veelkleurig marmer, glas en goud op vloeren, wanden en zuilen.
Preekstoel schola cantorum In situ Voorzijde preekstoel
“De mozaïeken van de apsis van San Clemente dateert uit de jaren 1120 en werd waarschijnlijk uitgevoerd door ambachtslieden uit Byzantium. Het werd opzettelijk gedaan in een ‘antieke’ stijl, met behulp van symbolen en ontwerpen geïnspireerd op de vroegste christelijke kunst in de catacomben. Het kruis is de levensboom, want alle soorten levens verspreiden zich door de wijnstokken, die de kerk vertegenwoordigen, inclusief de vier vaders van de Latijnse kerk.” Bron: Lawrence OP vrij vertaald
Als we richting het binnenhof (plattegrond P) lopen zien we in de rechter zijbeuk de Cappella di Santa Catharina. Hier heeft de 15e eeuwse schilder Masolino uit Florence een frescocyclus geschilderd (bij Web Gallery of Art zijn vijf afbeeldingen van de frescocyclus van Masolino te vinden en de kruisiging op de wand achter het altaar).
Cappella di Saint Catherine Andere zijde
Carlo Labruzzi Kapel van kardinaal Branda Castiglione’ 1809
Plattegrond: 1. voorzijde 2. kapel
Voorzijde Annunciatie Christoffel
Linker wand (noord)
Altaar wand (west) In situ
Rechter wand (zuid)
Gewelven
De laatste restauratie is inmiddels achter de rug zodat we de fresco’s in volle glorie kunnen bekijken. Hierbij zijn trouwens sinopia (ondertekeningen) ontdekt die nu ter weerszijden van de deur te zien zijn. Ter plekke zal ik uitleggen waarom er eigenlijk ondertekeningen gemaakt werden.
In Wikipedia is het volgende te lezen over Catharina:
“Catharina kwam volgens de oudste overlevering uit een roemrijk patriciërsgeslacht en was de dochter van Costus, de gouverneur van Alexandrië. Ze kende alle werken van Plato uit haar hoofd toen ze nog maar vijftien was. Ze was Jezus met hart en ziel toegedaan, en beloofde hem haar maagdelijkheid. Nauwelijks had ze dat gedaan, of keizer Maxentius werd verliefd op haar. Op haar weigering om na zijn echtgenote de tweede dame aan het hof te worden, wilde hij haar dwingen haar geloof af te zweren onder bedreiging met gruwelijke folteringen. Ook stuurde hij veertig heidense filosofen op haar af om haar te bekeren, maar in plaats van Catharina te bekeren tot het heidendom werden de geleerden tijdens de discussie met Catharina bekeerd tot het Christendom. Daarop wilde de keizer haar laten verpletteren met een rad waarop scherpe ijzeren punten waren gemonteerd. In plaats van Catharina brak echter het rad, getroffen door de bliksem. Hij wilde haar laten verbranden, maar het vuur waaide uiteen en verbrandde de beulen. Uiteindelijk lukte het dan toch haar te onthoofden. Uit haar halswond stroomde melk die de stad van de pest bevrijdde. Haar lichaam werd door engelen naar de Sinaïberg gebracht, waar het rond het jaar 800 door pelgrims teruggevonden werd. Het was nog steeds in goede staat. Naast de berg werd later het Katharinaklooster gebouwd.”
Voor we afdalen naar de 4e eeuw, nemen we nog een kijkje in het prachtige binnenhof met vier oude klassieke Ionische zuilen.
Binnenhof San Clemente Andere zijde
Via de sacristie, rechterzijbeuk, dalen we af naar de oude en eerste kerk. We komen dan eerst in de narthex en vervolgens in een lange smalle gang met aan het uiteinde een nis waar onder andere nog een fresco uit de 4e eeuw van Maria met kind is te zien.
Reconstructie en het fresco In situ
‘‘Sisinnius volgt achterdochtig zijn vrouw die christelijke erediensten bijwoont. Tot straf maakt God hem blind en doof. St. Clemens geneest hem, maar de ondankbare Sisinnius wil hem en zijn gezellen gevangen nemen. God verandert dezen in zuilen, maar de wachters proberen de zuilen mee te nemen. In de tekst onder het fresco is in het eerste oude Italiaans het volgende te lezen: Sisnnius roept: “Trekken, hoerenzonen. Trekken, Gosmari en Albertel. Jij, Carvoncelle, zet er een hefboom achter.’ Bron: Paideai Blog
Paus Clemens, naar wie deze kerk vernoemd is, werd door de Romeinen veroordeeld voor zijn christelijke zendingsijver. Het lichaam van de heilige Clemens werd in de 9e eeuw overgebracht naar de San Clemente.
Het wonder in de zee van Asowschen reconstructie Fresco
Eerst werd Clemens naar de Krim verbannen, maar daar hij ook hier met groot succes velen tot het christendom overhaalde, waren hardere maatregelen nodig. Met een flink anker aan zijn lijf werd Clemens in de zee gegooid. Wat bleek echter: bij laag water was er een grafkamer te zien die de engelen voor Clemens hadden gebouwd.
Elk jaar, bij laag tij, trokken de christelijke pelgrims naar de plek toe waar de tombe te zien was. Op een keer was in alle drukte een baby achtergebleven die door het snel wassende water werd meegesleurd en onder het wateroppervlak verdween. Een jaar later zagen de pelgrims tot hun grote verbazing hetzelfde kindje, vrolijk bij de tombe spelend, weer terug. Het jongetje werd natuurlijk vernoemd naar de heilige Clemens. In de eerste middeleeuwse kerk, onder de kerk waar we nu staan, is het verhaal van de heilige Clemens door frescoschilders uit de 11e eeuw vastgelegd.
Als we daarna bij de apsis verder afdalen, komen we in een Romeins gebouw. Als we nog dieper afdalen komen we in een Mithras-tempel uit de eerste eeuw v. Chr. terecht.
Mithras is lang een geduchte concurrent geweest van de christelijke godsdienst, maar moest eind vierde eeuw toch het onderspit delven. Meer over Mithras en het altaar in de de San Clemente klik hier. We verlaten de San Clemente, steken de straat over en gaan dan links af in de Via dei Santi Quattro Coronati, waar we de gelijknamige kerk zullen bezoeken. Meer informatie over San Clemente pdf download Juhana Heikonen dissertatie 2017.
Via dei Santi Quattro Coronati
