Piazza San Marco II
Piazza San Marco in de stedelijke context
Het plein bestaat uit drie met elkaar verbonden pleinen en wel de Piazzetta Leoncini, Piazzetta, het pleintje waar de twee zuilen staan en het grote plein vóór de San Marco: het Piazza. Het grote plein werd gebruikt voor processies, terwijl de Piazzetta voornamelijk voor politieke doeleinden gebruikt werd. Zo werden bijvoorbeeld executies tussen de twee zuilen uitgevoerd. Het grootste deel van het Piazza had al in de 12e eeuw arcaden zoals dit op Gentile Bellini’s schilderij te zien is. Er was sindsdien weinig aan het plein veranderd. Alleen de noordzijde van de Piazza was vanwege een brand door Bartolommeo Buon herbouwd. Deze vleugel heet nu de Procuratie Vecchie. De procuratoren woonden tegenover de oude procuratie. Volgens Vasari was Sansovino de eerste die het gehele plein goed onder handen wilde nemen.
Titiaan ‘Doge Andrea Gritti’ 1546-1548
Met de hulp van doge Gritti werden in het eerste jaar dat Jacopo Sansovino proto (bouwmeester) was, begonnen met het opruimen van het plein. Er waren houten kraampjes en zelfs latrines rond de twee zuilen. Bij de campanile waren stalletjes waar je geld kon wisselen. Verder waren er groente -en vleesstallen (The Met ca. 1565). De gebouwen tegenover het Ducale waren dubieuze hotels en herbergen. Langs de lagune waar nu de Zecca staat waren veel kaas -en salami winkeltjes. Het opruimen van de janboel bleek een moeizame en langdurige zaak te worden. Vergeet niet dat de stalletjes en winkeltjes goed verdienden op zon drukke plek en ook aardig wat belastinggeld opbrachten. Sommige waren bovendien legaal en hadden rechten verworven. Bezoekers zoals de kruisvaarders hadden goedkope hotels nodig. Bovendien waren er de 16e eeuw geen open plekken meer in de stad, dus waarheen te verhuizen? Na de beslissing om de stallen rondom de zuilen op te ruimen kwamen er nieuwe stallen met groenten voor de Munt bij. In 1531 besloot de Supra om alle stallen en kraampjes van de pleinen te verwijderen. Dit idee komt waarschijnlijk van Jacopo Sansovino zelf. Maar aan de verkoop werd flink verdiend zodat de illegale stallen vaak toch weer terugkeerden. Het bleef een moeizaam en taai gevecht. De straf was vijfentwintig lire, maar dit viel in het niet bij wat er verdiend werd. In 1551 werd er zelfs gedreigd met een gevangenisstraf van vijftien dagen.
Vóór de reconstructie van Jacopo Sansovino Graanschuren vóór Napoleon
Na de reconstructie
De scheiding tussen de politieke (het palazzo Ducale) en economische centra (Rialto) was niet nieuw. Het was een zeer oude Italiaanse traditie die door Alberti en Filarete weer nieuw leven was ingeblazen. Toch was de scheiding niet zo absoluut zoals wel uit het verhaal van de kraampjes blijkt. Het Rialto kende ook wel enige politieke elementen. Jacopo wilde de scheiding economisch en politiek centrum weer volledig herstellen.
Politieke (palazzo Ducale) en economische centra (Rialto) in de stedelijke context
Als Sansovino in 1527 in Venetië aankomt, zijn nogal wat gebouwen rond de Piazza San Marco en de Piazzetta in een deplorabele toestand. Tegelijkertijd leefde de economie op en dat was een gelukkig toeval. In het zuiden van het grote plein, Piazza, en aan de westzijde van de Piazzetta stonden nog oude veneto-byzantijnse gebouwen. Nu de noordzijde van de Piazza hersteld was, staken de oude gebouwen erg lelijk af. Daar de procuratoren hier zelf leefden, werden zij constant met dit probleem geconfronteerd. Bovendien werd het onderhoud van de oude veneto-byzantijnse huizen wel erg kostbaar. Sommige huizen dreigden zelfs in te storten. Op 14 juli 1536 werd Sansovino gevraagd een model te maken voor een nieuw gebouw met appartementen tot aan de San Geminiano (een kerk die onder Napoleon is afgebroken; zie Wikipedia).
J. van Gent en P. Berruguete ‘Kardinaal Bessarion’
De constructie van het nieuwe gebouw begon niet aan de zuidzijde van de Piazza, maar aan de westzijde van de Piazzetta. Wat voor discussies zich precies hebben afgespeeld bij de procuratoren is niet bekend. Het werk begon bij de bakkerij nabij de Campanile aan de Piazzetta. Hierbij werd een model gebruikt dat door Sansovino gemaakt is. Juist op dit moment werd besloten, 6 maart 1537, om een bibliotheek voor de collectie van kardinaal Bessarion te bouwen. Deze kardinaal had een prachtige collectie manuscripten aan de stad nagelaten.
De zoon van Jacopo, Francesco Sansovino, schrijft in zijn gids over Venetië dat zijn vader van plan was het gebouw aan de zuidzijde van het Piazza ook twee verdiepingen te geven net als de bibliotheek. Scamozzi heeft het gebouw aan de zuidzijde voltooid met drie verdiepingen en een mezzanino. Waarschijnlijk zou Sansovino ook tot de bouw van meer dan twee verdiepingen gedwongen zijn. De appartementen brachten immers veel geld in het laatje.
Jacopo is de eerste architect geweest in de renaissance die een radicaal nieuw en groot plan kon uitvoeren. Sansovino benadrukt de eenheid door een doorlopende arcade langs het gehele plein en de Piazzetta te maken. Tegelijk met de aanpak van Jacopo werkte Michelangelo aan het Campidoglio (klik hier voor het verhaal over het Campidoglio). Sansovino schiep eenheid, harmonie en helderheid in het centrum.
Het plein wordt aan drie zijden omsloten door zestiende-eeuwse arcaden en aan een zijde door de Basilica San Marco.
Luca Carlevarijs ‘Piazzetta’ 1730 Uitzoomen
G. B. Bison ‘De Molo bij de Biblioteca Marciana zicht op het Canal Grande’ 1844
On the south side, the square partly borders the Piazzetta which lies on the waters of the lagoon. Two granite columns are located on the shore. The winged lion of St. Mark is depicted on one column, the other one shows St. Theodore. In the past, executions took place here, and it is still believed to be bad luck to walk between the columns.
foto’s: Norbet Nagel; Dimitres Kamaras en Marcus: Wolfgang Modorer