Palladio: Teatro Olimpico en Palazzo Chiericati
Als we door het binnenhof van het Teatro Olimpico naar binnengaan en via de eerste zaal in het auditorium terecht komen, staan we in het oudste nog bewaard gebleven overdekte theater van Europa.
Het is naar een ontwerp van Palladio uit 1579 gemaakt. Zijn leerling Scamozzi heeft het na de dood van Palladio voltooid. Gelukkig nog op tijd voor de geplande openingsvoorstelling op drie maart 1585 van een stuk van de Griek Sophocles getiteld: ’Oedipus Rex.’ Palladio gebruikte als uitgangspunt voor het ontwerp van zijn theater het boek bij uitstek, Handboek Bouwkunde’, van de Romeinse architect Vitruvius uit de eerste eeuw voor Christus. Vitruvius geeft de raad om een goed theater als volgt te ontwerpen:
“Den vorm van het theater zelf moet men op die wijze bepalen, dat men ter grootte waarop de benedenomtrek zal moeten komen, uit het vastgestelde middelpunt een cirkel beschrijft en daarin met gelijke onderlinge afstanden (der hoekpunten) vier gelijkzijdige driehoeken afteekent, die zich tot aan den cirkelomtrek uitstrekken, evenals die, welke de sterrenkundigen [bij de afteekening] der twaalf hemelteekens volgens de harmonische overeenstemming der sterren construeeren. Ter plaatse waar van de driehoeken, die, welks zijde het naast bij het tooneelgebouw (scaena) is gelegen den cirkelboog vooraan afsnijdt, zal het front van het tooneelgebouw worden afgegrensd en zal men, verderop, door het middelpunt een daaraan evenwijdige lijn trekken, die den verhoogden vloer (pulpitum) des voortooneels (proscaenium) en de ruimte van het orkest (orchestra) van elkaar zal scheiden.” Vitruvius ‘Tien boeken over bouwkunst’ vertaald en toegelicht door J.H.A Mialaret, Boek V
Na later onderzoek van archeologen is gebleken dat Palladio de tekst van Vitruvius over het theater verkeerd heeft geïnterpreteerd (klik hier voor de plattegrond van het Teatro Olimpico en voor een dwarsdoorsnede). De decorstukken behoorden niet aan de achterzijde van het podium (proscenium) te staan, maar ernaast. Wat dit betreft is het Olimpico dus niet volledig klassiek. Toch is dit theater niet alleen op het boek van Vitruvius gebaseerd, maar ook op de klassieke ruïnes in Verona, Rome, maar vooral het Grega theater (Berga) in Vicenza die Palladio onderzocht heeft. De skene oftewel de ruimte direct achter het podium dat als decor diende, is met hout en pleisterkalk opgetrokken.
Teatro Olimpico skene Gravure skene Teatro Olimpico isometrische weergave
Skene straat perspectief Inzoomen Cavea
Palladio’s ontwerp van de skene is een decor dat door het gebruik van handig perspectief veel diepte en afwisseling suggereert. Als we in het theater zitten en naar het podium met de skene kijken, zal ik met behulp van enkele A3′-tjes laten zien hoe Palladio het decor in de beperkte ruimte heeft geplaatst, hoe de lucht is bevestigd en waar de trappen lopen die het mogelijk maken voor de toneelspelers het toneel te bereiken.
Teatro Olimpico zicht op Palazzo Chiericati
Als we uit het Teatro Olimpico komen, zien we het Palazzo Chiericati al liggen.
Girolamo Chiericati gaf aan Palladio opdracht een mooi paleis te bouwen. Hiervoor moest Chiericati eerst een bouwvergunning aanvragen waarin hij vrij vertaald het volgende schrijft:
‘Ik ben geadviseerd door architecten en door vele aanzienlijke burgers van onze stad om een portico langs de gehele gevel aan het plein, de Isolate, te bouwen. Voor het gemak van mijn eigen familie, maar ook voor het gemak en de schoonheid voor de stad zelf. Ik heb hier mijn gedachten over laten gaan ook in het licht van de extra kosten die zo’n portico met zich meebrengt. Niet te min vanwege het grote gemak en de grote eer voor mij en het publiek is het vooral dankbaar en belonend voor mij als er toestemming [voor de bouw] komt van deze prachtige stad.’
Palladio heeft een typisch Venetiaans palazzo, met een driedeling in de gevel als uitgangspunt gebruikt en de plattegrond 180 graden gedraaid. Het centrale deel springt licht naar voren zodat er een centrale as ontstaat bij de ingang. Terwijl er ook een horizontale as is voor de wandelaar die langs het palazzo loopt. Palladio maakt de voorzijde zeer breed in tegenstelling tot de diepte van het huis. Het centrale deel van het paleis is voor de circulatie binnen het huis. De hal om naar de zijkamers te komen. De achterzijde om de trappen naar boven te bereiken, de hal zelf lijkt wel een plein.
Het palazzo Chiericati is gebaseerd op twee tradities:
- de middeleeuwse huizenrij met arcaden zoals in Padua, dus langs een straat. Dit had Palladio al bij zijn Casa Civena gedaan.
- de klassieke traditie die teruggaat op de Stoa van de Grieken waarbij de zuilengangen rondom een pleingeplaatst werden. Dit paste Palladio toe bij de Basilica palladiana (Sansovino bij de Bibliotheek) en Michelangelo bij zijn palazzi aan het Campidoglio).
Facade Palazzo Chiericati Opstand Facade (xilografica) 1903
In beide gevallen is er een conflict tussen het private en openbare terrein. Je moet er langs en onderdoor kunnen lopen, maar tegelijkertijd moet er een ingang komen om het palazzo binnen te kunnen gaan. De as in de centrale hal kruist de hoofdas. Elke kamer heeft ook twee assen die elkaar in het midden kruisen. De twee zijkamers direct achter de gevel verbergen de gehele diepte van het gebouw. De assen worden beëindigd door een raam of een open haard. De kamers staan ook in bepaalde verhoudingen tot elkaar. Palladio past zijn harmonieuze proportieleer niet alleen op de plattegrond toe, maar ook op elke kamer en de verhoudingen van de kamers tot elkaar. Ter plekke zal ik aan de hand van een A3t’-je laten zien wat we al, zij het oppervlakkig, in de les behandeld hebben namelijk de typisch palladiaanse proportieleer. Palladio had een voorliefde voor het harmonisch gemiddelde. Je zult zien dat hij dit ook in dit palazzo gebruikte, zij het niet met ijzeren consequentie. De vraag die ik als we voor het Chiericati staan aan jullie zal stellen luidt: waarom wijkt Palladio bij de grote centrale kamer af van zijn harmonisch gemiddelde?
In het palazzo is nu de Pinacoteca gehuisvest. Hier is onder meer de schilderijen uit de Cappella Chiesa di San Bartolomeo te zien
De Gioiello di Vicenza was een oud zilveren model van de stad Vicenza uit de 16e eeuw gemaakt als een ex voto. Het is toegeschreven aan Andrea Palladio. Onder Napoleon Bonaparte is het gesmolten. In 2012-2013 is een getrouwe reconstructie in zilver gemaakt
Barteolomeo Montagna ‘Maria Kind en Johnannes de Doper Onufrius de Grote
De schilderijen die oorspronkelijk in de Chiesa di San Bartolomeo hingen zijn nu in dit museum te zien.
Cima da Conegliano ‘Madonna Jacobus en Hiëronymus’
Verder zijn er werken van Cima da Conegliano (Tronende Madonna voor de wijngaard met Jacobus en Hieronymus), Barteolomeo Montaga (Madonna met kind onder de pergola met Johannes de Doper en Onufrius de Grote) en Hans Memling (triptiek van Jan Crabbe). De oorspronkelijke triptiek is verspreid over drie musea. De buitenste zijpanelen hangen in het Groeningemuseum Brugge. De binnenste zijpanelen (Knielende mannelijke schenker met de heilige William van Maleval, en vrouwelijke knielende schenker met heilige Anna) in de Morgan Library & Museum New York. Het middenpaneel hangt hier. In september 2016 tot januari 20017 was de triptiek in zijn geheel weer te zien in de Morgan Library & Museum.
We vervolgen onze weg naar het Piazzale Torquato Fraccon en de Arco delle Scalette. Hier gaan we de trap op, op weg naar de Villa Capra “La Rotonda.”
De Arco delle Scalette De trappen
