Palladio: Palazzi Valmarana, Porto in piazza Castello en del Capitaniato
Giovanni Antonio Fasolo ‘Valmarana familie’
‘‘De familie van Gianalvise Valmarana, geportretteerd samen met zijn vrouw Isabella Nogarola en acht van hun twaalf kinderen. Van links naar rechts: het hoofd van het gezin, een politicus en aanhanger van Palladio, dan de gemalin die Massimiliano in zijn armen houdt en die na de dood van haar man de bouw van het familiepaleis zal voortzetten. Vervolgens Margherita, Penelope, Ascanio, een dapper man in de al geklede ridder, Isolde, Antonio, Deianira en ten slotte Leonardo op zijn houten paard.’ Bron: Wikipedia (Italiaans)
Palladio’s rijpere stijl, palazzo Valmarana bijvoorbeeld, is geheel ontstaan uit de ontwikkeling van onzearchitect zelf. Je kunt er geen stempel opdrukken, het is uniek. Bovendien houdt deze etikettering -maniërisme- totaal geen rekening met de eigenaardigheden van het bouwen in een stad. Waarbij de aangrenzende gebouwen en de vorm van de kavel soms buitengewoon grillig kunnen zijn. Hier kan het oude vitruviaanse gebod namelijk volstrekte symmetrie en symmetria niet altijd uitgevoerd worden.
Valmarana heeft een eenvoudige plattegrond. Het ontwerp van Palladio is niet geheel uitgevoerd. Scamozzi heeft de plattegrond ontworpen zoals het geworden is. In zoverre dat er niets aan is toegevoegd voor een optisch of symbolisch effect zoals bij het kolossale peristylium in het palazzo Iseppo Porto. Alleen de voorste helft van het ontwerp is uitgevoerd en dit deel functioneert nog steeds goed.
De façade van Valmarana (facade xilografia) is vaak bediscussieerd. Het is Palladio’s antwoord op een nauwe straat. De buitenste traveeën zijn nadrukkelijk anders en zij ontberen de kolossale pilasters. De hoeken hebben het effect dat aan de zijkanten de gevel geneutraliseerd wordt ten opzichte van de aangrenzende gevels. De kolossale gladde pilasters hebben een integrerend effect ten opzichte van de aangrenzende gevels. Waarschijnlijk is het gebruik van deze kolossale orde geïnspireerd op Michelangelo die deze orde onder andere aan de buitenzijde van de Sint-Pieter gebruikte. Het model van de Sint-Pieter was in 1547 klaar, terwijl Palladio in 1554 dus zeven jaar later Rome nog bezocht had.
De wijze waarop Palladio de hoektraveeën vorm gaf, is niet ontdaan van ironie. Dit heeft hij geleerd van Giulio Romano: een maniërist bij uitstek. Niet alleen verdwijnt hier de kolossale orde, maar alle andere toevoegsels veranderen ook. Dit geldt o.a. voor de reliëfs die in ramen veranderen of de frontons die bij de hoeken wel zijn aangebracht. Dit waren grapjes die voor de architectonische puristen een gruwel waren. Toch is het een klassieke benadering, want ook bij het palazzo Porto zijn de hoeken benadrukt door andere elementen, terwijl beide façaden boven de skyline beelden op de hoeken hebben (althans op de tekeningen). Ook in de gevel van de San Giorgio Maggiore in Venetië wordt de plotselinge overgang van kolossaal naar kleine orde bij de hoeken opgelost door beelden. Zowel bij de San Giorgio als bij het palazzo Valmarana wordt de plotselinge overgang bij de hoeken gedicteerd. Uit de inscriptie boven de ingang valt te lezen dat in september 1581 Maria van Oostenrijk met haar gevolg te gast was in het Palazzo Valmarana. Dit moet dan ook het jaar zijn waarin het paleis voltooid was
Vervolgens gaan we weer naar de hoofdstraat en komen bij het Piazza del Castello waar het Palazzo Porto-Breganze ligt.
Palazzo Porto-Breganze Zoom in Detail facade
Het palazzo Porto-Breganze (facade Xilografia) met zijn kolossale zuilen heeft guirlandes tussen de kapitelen en de hoge basementen waar de zuilen op staan en is bijna een replica van de San Giorgio Maggiore. Hoe zouden de twee traveeën tot een echt palazzo kunnen uitgroeien? Ontwerp van Palladio een een reconstructie
Paolo Veronese ‘Vincenzo Scamozzi’ ca. 1584
Vincenzo Scamozzi, die toezicht op de bouw hield, schreef in zijn, Idea della Architettura Universale, uit 1615 dat hij dit palazzo had voltooid na enkele veranderingen. Scamozzi noemde de naam van de ontwerper Palladio niet eens zoals hij de ontwerper Palladio uit jaloezie nooit vermeldde. Als theoreticus heeft Scamozzi met zijn boeken grote invloed gehad ook op de architectuur in Nederland. In 2008 is een werk van Scamozzi, deel VI, in een Nederlandse vertaling uitgekomen: Vincenzo Scamozzi, ‘De grondgedachten van de universele bouwkunst Architect te Venetië Klassieke zuilenorden’, Architectura & Natura Pers, Amsterdam 2008 (boekbespreking) en voor Vincenzo Scamozzi’s Annotations to Daniele Barbaro’s Commentary on Vitruvius De Architectura klik hier (pdf).
Het huidige palazzo is slechts één kamer breed. Het eindigt met een binnenhof met aan de achterzijde een halve etage van halve zuilen die duidelijk rond liep alsof het een theaterwand was. Dit idee was nieuw en zeer waarschijnlijk van Palladio zelf. Aan de zijkant kun je goed zien dat de zuilen van Palladio uit ordinaire rode baksteen bestaan. Van het oorspronkelijke witte stucwerk dat kostbaar natuursteen moest suggereren is anno 2007 weinig meer te zien.
Palazzo del Capitaniato
Zicht vanuit de Basilica Palladiana op Palazzo del Capitaniato
Het Palazzo del Capitaniato gelegen tegenover de basiliek aan de noordzijde van het grote Piazza dei Signori is een laat werk van Palladio en staat in schril contrast met de basiliek.
Dit laatste gebouw valt duidelijk onder de renaissance, terwijl het Palazzo del Capitaniato de barok al aankondigt. Een belangrijk kenmerk van deze gevel is de horror vacui (angst voor lege vlakken): alle muurvlakken verdwijnen onder een verwarrende opeenhoping van stuc -reliëfs, waarvan sommige nu zijn afgebrokkeld. De kleine schaal en de vlakheid van het stucwerk contrasteren sterk met het geprononceerde hoogreliëf van de grote architectuurvormen.
Palladio gebruikte de boog van Septimius Severus uit Rome als een klassiek voorbeeld van overladen decoraties. Met uitzondering van de figuren in de boogzwikken zijn alle reliëfs aan het Palazzo del Capitaniato bedoeld als trofeeën all’antica. Op de zijgevel zijn zes allegorische figuren weergegeven.
De twee figuren onderaan stellen de overwinning en vrede voor en dragen de volgende opschriften: ‘Ik rust, niet gestoord door oorlog’ en ‘De schepen die de overwinning hebben gebracht’. Dit laatste slaat op Lepanto, in 1571 werden hier de Turken verslagen. Vele attributen verwijzen naar water. Het stadsbestuur had grote haast met de bouw van de Loggia. De overwinning op de Turken, werd in Vicenza, dat onder gezag van Venetië viel, op de 18e oktober bekend gemaakt (op zeven oktober 1571 waren de Turken verslagen). Palladio onder de indruk van de overwinning, wijzigde de oorspronkelijke opzet van de loggia. Het triomfboogmotief kwam in de zijgevel. Dit is artistiek niet echt verantwoord, maar het politieke belang ging in dit geval boven het artistieke. Ter plekke zullen wij dit opvallende gebouw nader bekijken en bespreken.
We lopen naar het oosten en komen via de Corso Andrea Palladio bij het Piazza Giacomo Matteotti waar het Teatro Olimpico aan ligt.
De Corso Andrea Palladio Inzoomen
Vervolg Vicenza Palladio: Teatro Olimpico en Palazzo Chiericati