Palladio: Basilica Palladiana
De basiliek is net als de Duomo in Florence een duidelijk baken dat boven alles uitsteekt en van verre al opvalt.
De eerste openbare opdracht die Palladio kreeg was de loggia bestaande uit twee verdiepingen van wat oorspronkelijk het Palazzo dei Signoria ook wel het Palazzo della Ragione werd genoemd. Hier kwam de raad van vijfhonderd bijeen. Het oorspronkelijke gebouw had een houten dak op een grote gotische hal. In Padua is nu nog een enigszins vergelijkbaar Palazzo della Ragione te zien.
Palazzo della Ragione in Padua
Basilica Palladiana facade Facade en zijkant Facade Piazzetta Palladio
De begane grond bestond uit een netwerk van stenen gewelven die rond 1450 gebouwd waren. De winkels en opslagplaatsen hadden eind 15e eeuw een loggia van twee verdiepingen gekregen, maar deze loggia stortte al vrij snel na haar voltooiing in. De oorlog kwam ertussen. Pas in 1538-1542 kwam de raad tot een consultatie.
Bartolomeo Passarotti ‘Portret van Serlio’
Grote namen als Sansovino, Sanmicheli, Serlio en Giulio Romano werden geraadpleegd. Giulio stelde voor de pas ingestorte loggia te herbouwen, maar deze wel te verstevigen. Dit idee werd afgewezen. De raad was in meerderheid voor een meer klassiek ontwerp. In deze impasse werd Palladio er bijgehaald. Palladio had al locale bekendheid en men wist dat hij goed op de hoogte was van de klassieken. De raad gaf opdracht voor een houten model van één travee.
Eén travee van de Basilica palladiana
In 1548 werden de nieuwe tekeningen van Palladio geaccepteerd en het uiteindelijke model werd gemaakt. De oplossing van Palladio is geen gebouw, maar meer een scherm om de oude kern. In 1549 kon Palladio beginnen. Het scherm fungeert als een steunbeer of schoringstelsel. Het is daarbij ook een mooie omlijsting, terwijl de onregelmatige plattegrond van de binnenste kern voor het oog weggewerkt wordt. De plattegrond die Palladio in zijn, Quattro Libri’ , afbeeldt, is trouwens wel regelmatig. Vele gewelven die er nu zijn, zijn de gewelven van de eerste loggia dus niet van Palladio. De dimensies van het geheel stonden al vast voor Palladio. De zware hoekpijlers die er nu zijn, herbergen waarschijnlijk de vorige pijlers die de loggia van twee verdiepingen moesten steunen, maar die toch instortte.
De bijna vierkante traveeën waren niet ontworpen voor de klassieke orden, zij zijn alle verschillend van omvang. Daar elke travee een boog moest hebben van dezelfde afmetingen werd het problematisch voor Palladio. Hij had dus elementen nodig waarmee hij kon schuiven, iets breder of smaller kon maken. Alleen de hoekbogen zijn breder.
Bovendien is de fries met trigliefen en metopen zo knap gemanipuleerd dat ze voor het oog zeer regelmatig lijken. Net als de traveeën die toch echt onregelmatig blijken te zijn bij het nameten met de voeten. Dit kwam ook omdat de afstand tussen de hoekpijlers totaal willekeurig was.
De hoektraveeën [‘Quattro Libri’] moesten smaller worden daar de pijlers op de hoeken sterk genoeg moesten blijven. Vandaar dat er twee halve zuilen op deze pijlers geplaatst zijn in plaats van één. De open oculi in de hoektraveeën werd niet alleen kleiner, maar werd ook dichtgemaakt. De onregelmatige, schuine pijler (dus niet een hoek van negentig graden) wordt door de uitstekende halve zuil voor het oog verborgen.
Achter het scherm begane grond Eerste verdieping
Achter het ‘scherm’ zijn de traveeën van het gotische gebouw onregelmatig ook bij de hoeken. Dit probleem op de hoeken geldt alleen voor de noordwest hoek. Hier kun je de twee gevelzijden in één oogopslag zien, bij de andere hoeken is dit niet het geval daar er nog andere bouwdelen zijn.
Palladio heeft dus zeer knappe optische verfijningen aangebracht. Dit is ook te zien bij de eerste verdieping. De halve zuilen springen uit terwijl de kleine orde is teruggezet, dit geldt ook voor de gotische kolommen van de oude kern. De boog en architraaf combinatie is zo mooi door Palladio gebruikt dat dit motief, het serliomotief, zeer populair werd en zelfs naar Palladio genoemd werd. Dit motief, dat jullie nog moesten leren uit de begrippenlijst, is door Bramante bedacht en door Serlio althans op papier gepopulariseerd.
Jacopo Sansovino Biblioteca Marciana
Dit motief, dat jullie nog moesten leren uit de begrippenlijst, is door Bramante bedacht en door Serlio althans op papier gepopulariseerd. Waarschijnlijk heeft Sansovino met zijn bibliotheek in Venetië Palladio op het idee van dit motief gebracht. De bouw van de bibliotheek is in 1537 begonnen en was nog niet voltooid toen Palladio Venetië bezocht. Toch oogt deze bibliotheek heel anders, althans het motief dat Bramante ontdekt had. De bibliotheek had door zijn herhaling van de traveeën met uitstekende en terugspringende bouwdelen een opmerkelijke werking van licht en schaduw. Dit nu is bij de loggia’s van Palladio wel terug te vinden, zij het heel anders. De licht– en schaduwwerking ontstaan bij de basiliek door de openingen die veel schaduw vangen en de witte marmeren muurvlakken die door de zon juist oplichten.
Het zojuist genoemde serliomotief is in de tekeningen van Palladio vóór zijn bezoek aan Venetië niet terug te vinden, terwijl zij hierna wel opduiken. Waarschijnlijk heeft Palladio veel geleerd van Sansovino’s bibliotheek. Op het moment dat Palladio de loggia bouwde, nam hij het gebruik van veel reliëf versieringen op de gevel van Sansovino nog niet over. De loggia is het enige gebouw van Palladio dat geheel van natuursteen is gemaakt. Dit verklaart ook dat de bouw van de loggia tot 1617 voortduurde. Deze steen is wel minder hard dan de Istrische steen die in Venetië gebruikt werd. Het ontwerp van de basilica zoals Palladio in zijn, Quattro Libri, afbeeldde, klopt niet met de loggia die toen al in aanbouw was. Zo zijn de traveeën op papier wel regelmatig en de hoeken zijn exact negentig graden.
We vervolgen onze weg verder naar het noorden eerst naar de Contrà San Gaetano en vervolgens naar de Contrà Porti. Aan deze straat bevinden zich twee palazzi die Palladio gebouwd heeft en wel Palazzo Iseppo Porto (Contrà Porti 21) en het Palazzo Barbaran da Porto (Contrà Porti 11).
Vervolg Vicenza Palladio Palazzi: Iseppo Porto, Barbaran da Porto, en Thiene