Palazzo Propaganda Fide
Op weg naar het Palazzo Propaganda Fide
Eén kerk, de San Carlo alle Quattro Fontane (Dag 4: San Carlo alle Quattro Fontane), bezoek je in programma vier. Dit heeft te maken met de route die we lopen. Het zou teveel tijd kosten om deze kerk in dit programma op te nemen. Voor ons zien we eerst de gevel die door Bernini voor het Collegio di Propaganda Fide aan het Piazza di Spagna gebouwd is.
Alessandro Specchi ‘Collegio Propaganda Fide’ detail facade 1699
Specchi ‘Collegio Propaganda’ Fide geheel Huidige facade (noord)
Guercino ‘Paus Gregorius XV’ 1622 – 1623
Dit is een instituut voor de opleiding van missionarissen dat in 1622 door Gregorius XV gesticht is. De jezuïeten waren in die tijd op het hoogtepunt van hun macht. Zij wilden een centrale huisvesting van waaruit zij hun activiteiten konden coördineren. Bij het Piazza di Spagna, de Via Capao del Casa en de Via Due Macelli had deze orde al een flink kavel (Borromini Studie van de straten) in handen. De gevel waar we net langs liepen bij het Piazza di Spagna is nog ontworpen door Bernini.
Falda ‘Collegio de Propaganda Fide’ 1665 Borromini’s facade Gravure facade
Borromini Facade Palazzo Collegio Propaganda di Fide
Bovendien had hij ook nog een kerk in dit grote complex gemaakt. Deze kerk die nog vóór de Sant’Andrea al Quirinale gebouwd was, had ook een ovale plattegrond. Borromini heeft deze kerk tot grote woede van Bernini laten afbreken (Bernini’s gevelontwerp van de Cappella dei Re Magi). Borromini heeft hiervoor in de plaats een heel bijzondere kapel gebouwd, maar die is helaas voor het publiek niet toegankelijk. We lopen de Via di Propaganda in waar we de façade van Borromini kunnen bekijken. De gevel waar we nu voor staan, is ontworpen door Borromini.
Borromini heeft in de hele gevelwand maar één deur geplaatst en het geheel lijkt veel op de façade van een paleis. Deze deur is direct naast de kapel gezet en geeft niet alleen toegang tot de kapel (zie plattegrond, Albertina), maar ook tot het binnenhof en via trappen tot de bovenverdiepingen. Je zult merken dat het een heel bijzondere gevel is. In het midden zijn zeven opvallende traveeën en aan de beide zijkanten zijn twee vleugels die juist niet benadrukt worden. Hierachter bevinden zich de cellen van de monniken. Opvallend is dat de onderkant zeer rustig is in tegenstelling tot de eerste etage.
Niet alleen de travee in het midden wordt benadrukt, maar de middelste travee van de drie aangrenzende krijgt ook een duidelijk accent. De vraag die ik ter plaatse aan je zal stellen is waar dit accent van de architect nu precies te vinden is. Samen zullen we ook proberen te achterhalen waarom vele details zo volkomen in strijd zijn met de vitruviaanse regels.
De ramen van de zeven traveeën lijken wel een fuga (twee of meerstemmig stuk, waarbij elke partij steeds het hoofdthema herhaalt, maar in twee of meer maten later). Het hoofdthema wordt aangegeven door het fronton van het centrale raam bij de piano nobile (eerste verdieping) en de deur eronder.
Als je naar de frontons van de ramen kijkt dan zie je dat van links naar rechts de eerste travee zich herhaalt bij de derde, vijfde en zevende. Deze frontons zijn alle vier een variatie op die bij de deur. De frontons bij de tweede travee rechts en de zesde links zijn variaties van die bij het raam boven de deur in het midden. Het bijzondere is dat in het golvende fronton van het middelste raam deze twee ‘bewegingen’ met elkaar verzoend worden.
Middelste raam Deur detail Raam detail
Borromini tekening middelste raam Albertina, Vienna
Als je de kolossale pilasters bekijkt dan zie je ook iets merkwaardigs. Deze pilasters zijn namelijk verschillend op het muurvlak gezet. De ene helft is vlak op de gevel gezet terwijl de andere helft is gedraaid. Ook dit kun je net als de frontons boven de ramen bij de piano nobile lezen als een ritme (schuine pilaster = / en \ of recht op het muurvlak geplaatste pilaster = I ) lezen en wel van links naar rechts als volgt:
\ I I / \ I I /. Deze gevel is uniek in de geschiedenis en hij kent geen voorganger noch een opvolger.