Palazzo Medici-Riccardi
Palazzo Medici-Riccardi Inzoomen
Giuseppe Zocchi ‘San Giovannino and Riccardi Palace’ Morgan Library&Museum
Pontormo ‘Portrait of Cosimo the Elder’ 1519-20, Uffizi
Cosimo wilde in 1434 na zijn terugkeer als balling uit Venetië een nieuw paleis laten bouwen. Waarschijnlijk heeft Brunelleschi hier al een ontwerp voor gemaakt. Het nieuwe palazzo zou direct voor en op één as met de San Lorenzo gesitueerd worden. Cosimo die al zo overduidelijk van de San Lorenzo een Medici kerk had gemaakt, vond de plek en het ruime ontwerp vermoedelijk te veel van het goede. Opvallen en te veel pronken kon niet aldus Cosimo. Volgens Antonio Billi, die in het begin van de zestiende eeuw een vita over Filippo Brunelleschi schreef, durfde Cosimo het niet aan en gaf hij Michelozzo de opdracht een wat bescheidener paleis te bouwen in de nabijheid van de San Lorenzo. When Filippo learned of this, if we are to believe Billi, he became so angry that he smashed his own model in front of the palazzo. Toen Filippo dit hoorde zou hij aldus Billi zo kwaad zijn geworden dat hij zijn model voor het palazzo kapotgeslagen heeft. Dit verklaart misschien waarom Brunelleschi zich daarna niet meer met de bouw van ‘de Medici kerk’, de San Lorenzo, bezighield. Het paleis komt weliswaar niet op één as met de San Lorenzo te liggen, maar het is wel zichtbaar als je de San Lorenzo uitloopt en wel aan je linkerhand: aan de Via Larga (tegenwoordig de Via Cavour) een, zoals de naam al zegt, voor die tijd brede straat.
Facade Palazzo Medici-Riccardi Via Cavour
Het ontwerp van Brunelleschi viel niet in de smaak bij Cosimo: hij vond het te uitbundig en te groot. De invloed van de franciscanen die soberheid en eenvoud predikten, was ook bij andere palazzi van rijke families terug te vinden. Toch werden er voor de bouw van het Medicipaleis twintig huizen gesloopt en heeft het palazzo veertig kamers, achtentwintig meer dan het Davanzati. Als de familie Riccardi in 1655 het paleis koopt, wordt de voorzijde, de kant aan de Via Cavour, flink uitgebreid. De oorspronkelijke kubusvorm gaat hierdoor verloren. Er komen, maar liefst zeven traveeën en één ingangsdeur bij. Dit oneven aantal werd genomen om de symmetrie te kunnen behouden.
Met het Palazzo Medici-Riccardi begint een kentering: het verschilt duidelijk van middeleeuwse palazzi zoals Davanzati, Spini of het Antinori. Michelozzo was al duidelijk onder invloed van Alberti en Brunelleschi. Toch is de stijl van Michelozzo nog steeds getrouw aan de Florentijnse traditie. Zo is er een duidelijke verdeling in drie verdiepingen, waarbij de hoogte van de opeenvolgende verdiepingen steeds wat kleiner wordt. Verder is er gebruik gemaakt van: rustica, zitbanken aan de buitenzijde, kordonlijsten die tegelijkertijd als vensterbank dienen, bifore vensters en een sterk uitstekende kroonlijst. Wel nieuw zijn de plattegrond en de symmetrische opbouw van de gevel.
De plattegrond van het Palazzo Medici-Riccardi is bijna een vierkant rondom een centraal binnenhof. Hierdoor ontstaat er een sterke symmetrie. De trap die bij het Davanzati of Bargello nog in het binnenhof zit, is nu weggewerkt. Hierdoor is het mogelijk een echt symmetrisch cortile te maken. Michelozzo’s cortile van het was het eerste binnenhof dat er waarlijk klassiek uitzag. Toch was de werkwijze die Michelozzo in de binnenhof toepaste niet anders dan die van de bouwers van het Baptisterium uit de elfde eeuw. Er werd gewerkt vanuit het platte vlak. Als er één travee ontworpen of gebouwd was dan werd er vervolgens vrolijk vermenigvuldigd. Dit verklaart ook de vreemde hoeken van het Baptisterium zoals we dit al gezien hebben. Michelozzo ontwierp één travee en vermenigvuldigde dit met vier. Hierna werd het geheel drie keer omgeknikt waardoor hij een vierkant binnenhof kreeg. Hierbij bekommerde hij zich niet over de vreemde hoeken die zo ontstonden. De hoekzuilen ogen veel te smal hoewel ze dezelfde doorsnede hebben als de andere zuilen.
Bovendien komen de ramen boven de kordonlijst in de hoeken lelijk dicht bij elkaar. Het is duidelijk dat Michelozzo gebouwen nog ontwierp vanaf het tekenpapier en niet als driedimensionale blokvormige bouwlichamen. Dit laatste deed een architect als Maiano rond 1490 in Florence wel bij de cortile van het Palazzo Strozzi.
De achterkant van het Palazzo Medici-Riccardi had oorspronkelijk open arcades, op de plek waar zich nu een museumwinkel bevindt, maar deze werd rond 1517 dichtgemetseld. De eerste trap aan de rechterkant leidt naar de Magi-kapel, waar Gozzoli een fresco-cyclus schilderde en Filippo Lippi een altaarstuk schilderde, maar we zullen dit in meer detail bekijken op de dag dat we schilderkunst behandelen (klik hier voor het verhaal over de fresco’s en het altaarstuk).