Palazzo Corner della Grande and San Pantalon
Het palazzo Corner (ook wel Ca’Grande of Ca’Corner Grande genoemd) ligt tegenover het terras van het Guggenheim. De Corner familie was zeer rijk. Zij waren niet alleen belangrijke handelaren, maar speelden ook in de politiek en de kerk een grote rol.
Palazzo Corner della Grande Facade en zijkant
Zorzi Corner had het paleis bij San Maurizio, een oud gotisch paleis, opgekocht waar hij later het Corner Grande liet bouwen. Zorzi had dit paleis gekocht van de familie Malombra voor twintigduizend dukaten. Bovendien had Zorzi nog elf kleinere huizen aan het Canal Grande opgekocht, maar ook een scheepswerf en wat land dat nog niet bebouwd was naast het oude paleis. In zijn testament had Zorzi geschreven dat dit paleis met de aangekochte huizen en grond in handen van de familie moest blijven. Het mocht onder geen beding verkocht of onderling verdeeld worden. Zorzi verdeelde zijn bezit onder vier van zijn zoons Francesco, Zuanne, Hieronimo en Giacomo. In zijn testament had Zorzi geschreven dat dit paleis met de aangekochte huizen en grond in handen van de familie moest blijven. Maar de fraterena viel uiteen.
Vijf jaar na de dood van Zorzi, op 16 augustus 1532 brak er een grote brand uit in het oude paleis. Het werd een spectaculaire vuurzee. Sanudo beschrijft deze brand in zijn dagboeken, [48 delen], tot in het kleinste detail. Een broer van Zuanne had suiker en katoen vanuit Cyprus gestuurd. De suiker in balen was echter nog vochtig en werd te drogen gelegd in de attiek. Zuanne leed net als andere leden van de familie aan jicht. Hij ging naar bed met verwarmd hout om de pijn te verlichten. Maar het proces om het hout te verwarmen had zoveel hitte veroorzaakt dat de balken in de attiek begonnen te smeulen. Vuurspetters van de balken veroorzaakten brand in de balen suiker. De familie had laat gedineerd en was maar moeizaam wakker te krijgen. Zij probeerden nog belangrijke documenten mee te nemen uit de mezzanino verdiepingen naast de androne. Maar omdat de sloten van de deuren open waren gemaakt kreeg de menigte die toekeek kans om allerlei goederen te stelen uit deze kamers. Veel katoen en suiker in de androne werd wel gered. Sanudo verhaalt nog dat de marmeren zuilen van de gevel naar beneden donderden waarbij drie nieuwsgierige toeschouwers dodelijk getroffen werden. Hierbij schrijft Sanudo de woorden: ‘Deus dedit, Deus abstulit’ oftewel ‘God gaf en God nam.’
Vlak na de brand dienden Giacomo en Francesco een verzoekschrift bij de Doge in waarin zij hun situatie uitlegden. Hierbij werd nadrukkelijk vermeld dat de stad belang had bij een mooi paleis op deze prominente plek aan het Canal Grande. Beide broers vroegen een flinke bijdrage voor de bouw van het nieuwe paleis.
Canaletto ‘Zicht Grand Canal naar Punta della Dogana vanuit Campo San Vio’
Canaletto ‘Zicht Grand Canal naar Punta della Dogana vanuit Campo San Vio’ Brera
Canaletto Palazzo Corner della Grande (detail)
Fijntjes werd opgemerkt dat er maar liefst acht dochters in de familie waren. Hiermee gaven zij de hint dat er in de toekomst een gigantische bruidsschat van eenenzestigduizend dukaten betaald zou moeten worden. Dit is ook precies het bedrag dat de broers vroegen. Natuurlijk werd er nog eens nadrukkelijk gerefereerd aan het feit dat dankzij Zorzi Corner Cyprus in handen van de Serenissima was gekomen. Het verzoekschrift was niet aan dovemansoren gericht. De Raad van Tien bood de broers dertigduizend dukaten aan: de helft van wat gevraagd werd. De bepaling in het testament van Zorzi dat de kavel ongedeeld in de familie moest blijven werd met toestemming van de senaat genegeerd. De gehele kavel aan de zijde van het grote kanaal werd in twee gelijke stukken verdeeld. Het linkerdeel is nooit gebouwd.
Vijf jaar na de dood van Zorzi, op 16 augustus 1532 brak er een grote brand uit in het oude paleis. Het werd een spectaculaire vuurzee. Sanudo beschrijft deze brand in zijn dagboeken, [48 delen], tot in het kleinste detail. Een broer van Zuanne had suiker en katoen vanuit De gevel: op de begane grond gebruikte Sansovino rustica bij de aedicula’s rond de ramen. Er zijn drie ingangen voor de handelswaar zoals graan, suiker en katoen uit Cyprus. Verder worden dubbele orden of gepaarde zuilen gebruikt. Met gepaarde zuilen wordt het muurvlak meer verborgen en worden de zuilen meer benadrukt als een constructief dus dragend element, althans visueel, want echt dragen doen de zuilen niet. Net als bij het palazzo Dolfin Manin gebruikt Sansovino hoge ronde ramen, een bijzonder populair raam in Venetië tijdens de renaissance.
Alle traveeën op de eerste en tweede verdieping zijn even breed, dit gaat in tegen de gebruikelijke driedeling van de gevel. Aan welke twee elementen is te zien dat er toch sprake is van een traditionele driedeling in de gevel?
1. De gebruikte traveeën zijn gelijk, maar de drie middelste ramen bij de portego of salone in de traveeën zijn breder dan de ramen in de traveeën van de zijvleugels. Door deze truc – wel dezelfde traveeën, maar iets bredere ramen in het middendeel krijgt het palazzo een klassieke vorm, terwijl tevens aan de Venetiaanse traditie tegemoet is gekomen.
2. Balkon bij middendeel aaneengesloten in tegenstelling tot de zijdelen, waar elke raam een individueel balkon krijgt.
De gevel was zowel klassiek als modern. Het Rome van Bramante en Rafaël had ook grote invloed. Kenmerken gevel:
De orden volstrekt correct toegepast. Eerst Dorisch dan Ionisch en tenslotte Korinthisch.
De gepaarde zuilen boven een basement dat geheel uit rustica bestaat.
De individuele balkons bij de zijramen.
De elegante hoekoplossing geïnspireerd is op het Huis Rafaël van Bramante.
De antieke wapenschilden in de zwikken, de leeuwenkopjes klassieke elementen all’antica.
De façade van Istrisch steen dat net als marmer een klassieke uitstraling heeft.
Het palazzo Corner della Grande is heel anders dan het eerste palazzo, Dolfin Manin, van Sansovino. Het Dolfin Manin is heel eenvoudig, terwijl bij het Corner allerlei typische elementen zijn aangebracht zoals:
De segmentvormige frontons bij de begane grond die op de uiteinden zijn samengeperst.
De slimme hoekoplossing (om de hoek) met gepaarde zuilen, terwijl de palazzi Vendramin-Calergi van Codussi en het Grimani van Sanmicheli een gevel hebben die meer lijkt op een plakplaatje. De gevel van het palazzo Corner is goed geïntegreerd in de rest van het gebouw. John Singer Sargent heeft in 1907 deze hoekoplossing weergegeven in een werk van hem.
Ook de plattegrond is bijzonder. Het binnenhof sluit aan op de gevel en wel het onderste deel in het midden: de drie ingangen voor de goederen worden in het binnenhof herhaald. In de architraaf heeft Sansovino verzonken ovalen gebruikt dit wilde hij ook bij de voorgevel doen. Verder keren de ovaal-vormige mezzanino ramen van de voorgevel weer terug in het binnenhof. Dus de gevel wordt niet alleen de hoek om gebogen, maar in het binnenhof keert de gevel ook terug.
Titiaan (atelier) ‘Girolamo en kardinaal Marco Corner’ ca. 1520-1525
Bij de laatste restauratie is nog een geheime trap ontdekt voor het vrouwelijke bezoek dat in de late uurtjes de hoge geestelijken in de familie zoals Marco Corner bezocht.
We wandelen naar het noorden en komen via het Campo di S. Margherita als we de Rio Foscari oversteken bij het Campo di San Pantalon waar de gelijknamige kerk ligt.
Campo di San Pantalon Facade San Pantalon
Antonio Fumiani ‘Martelaarschap en Apotheose van Pantalon”
San Pantalon staat vooral bekend om zijn indrukwekkende plafondschildering, waarop het martelaarschap en de apotheose van St. Pantalon worden afgebeeld. Tussen 1680 en 1704 schilderde Gian Antonio Fumiani het op doek, maar helaas kwam hij tijdens dit proces om het leven toen hij van de steiger viel. Vrij vertaald uit: Wikipedia
John Ruskin, in zijn typische minachting voor alle werken van na Quattrocento, beschreef het plafondfresco als:
“Deze droevige les wordt geïllustreerd door het aarzelende en holle vertoon van grootsheid in al het onheil dat Paul Veronese heeft aangericht; alle absurditeiten, zowel in de kunst als in vroomheid, ontstaan uit het opgeblazen gevoel van gemene ambitie. Het dak werd opgeblazen en leek als het ware te zijn doorgebroken door de adem van de duivel van beneden, in plaats van doorboord door het hemelse licht van boven. De overblijfselen en ruïnes van Venetiaanse vaardigheid, eer en aanbidding explodeerden allemaal tot grote hoogten. In Europa is dit het meest opmerkelijke voorbeeld van de vulgaire dramatische effecten van schilderkunst – een verzameling van wonderbaarlijke vergissingen, pronkende en donderende hypocrisie, en een universele leugen die wordt uitgeschreeuwd door spreektrompetten.” Vrij vertaald uit: Ruskin, John (1905). The works of John Ruskin, Volume 24 (E. T. Cook and Alexander Wedderburn editors ed.). London: George Allen. p. 358 en Wikipedia
De Kroning van Maria (detail) In situ
A. Vivarini and G. d’Alemagna ‘Coronation of the Virgin’ 1444
In de San Pantalon is een oude kapel waar de originele kunstwerken goed bewaard zijn gebleven. Als de koster de kapel voor ons geopend heeft (alleen in de namiddag) zie je in de Cappella del Sacro Chiodo (nagel) een werk van Antonio Vivarini en Giovanni d’Alemagna uit 1444, Kroning van Maria naast een mooi gotisch beeldje. Dit soort kunst in haar oorspronkelijke context komt heel anders over dan de triptieken die we in de Accademia gezien hebben.
Paolo Veneziano ‘Maria van de klaproos’
Tegenover ‘De Kroning’ hangen drie panelen van Paolo Veneziano uit het midden van de 14e eeuw. De thema’s, ‘De Annunciatie en geboorte van Jezus’ (links), ‘Maria met de Klaproos’ (in het midden) en ‘De presentatie van Christus en de hemelvaart van Maria’ (rechts) vormen het begin- en sluitstuk van ‘De Kroning van Maria.’
Paolo Veronese, ‘San Pantalon geneest een jongen’
In de tweede kapel rechts hangt nog een doek van Paolo Veronese, ‘San Pantalon geneest een jongen’ uit 1587. Dit schilderij is het laatste werk van Veronese, vlak hierna stierf hij aan een longziekte.
De opdracht is gegeven door Bartolomeo Borghi, de priester van deze kerk. Borghi staat er zelf ook op. Hij houdt de stervende jongen, die door een giftige slang gebeten is, vast. De engel komt er aan gevlogen met een palmtak in zijn hand, het teken van heiligheid: een status die de net bekeerde San Pantalon nog zal bereiken. Rechts boven in het beeldvlak is een klassiek beeld van Aesculapius: de heidense Griekse geneeskundige. De wetenschappelijke geneeskunde is niet in staat om de jongen te genezen, maar de Goddelijke kracht staat voor niets. De jongen geneest ook echt. Hoewel het doek onlangs gerestaureerd is, is de belichting niet zo best zodat dit ontroerende tafereel niet echt goed te zien is.
Einde Venetië