Palatijn: Domus Flavia, Augustana en Hippodroom

Domitianus heeft de architect Rabirius de opdracht gegeven om op de Palatijn en een deel van de Velia een groot paleis, Domus Flavia, te bouwen. Dit betekende dat veel huizen uit de Republikeinse tijd eerst werden onteigend om vervolgens gesloopt te worden of onder het zand te verdwijnen (bij de site van Wiebe Koopmans  is te zien wat er zoals onder het Domus Flavia lag). Verder werden de Velia en de Palatijn deels afgegraven en geëgaliseerd, zodat er een vlak bouwterrein ontstond. Op dit terrein liet Domitianus tussen 81 en 96 zijn paleis bouwen.

Tweede peristylium binnenhof en de overblijfselen van de Aula regia

Het openbare deel, de Domus Flavia, is een gebouw waarvan de vertrekken, naar Romeins gebruik, rondom open binnenhof ligt, dat weer worden omgeven door peristylium. In het  binnenhof waren bloembedden en fonteinen. Het geheel van de Domus Flavia is in drieën verdeeld:

1. Drie officiële ontvangstruimten: basilica, ontvangsthal (aula regia) en het lararium.
2. Binnenhof met zuilengangen en baden
3. Triclinium (eetzaal) met fonteinen en volières.

Domus Flavia plattegrond geheel    Reconstructie Domus Flavia
Plattegronden van de verschillende onderdelen van de Domus Flavia:
1. Vestibule    
2. Aula Regia 
3. Peristylium      
4. Triclinium

Overblijfselen van derde peristylium binnenhof van het paleis van Domus Flavia

De basilica, waarvan een deel nu nog te zien is, werd waarschijnlijk gebruikt door de mensen om met verzoeken bij de keizer te komen. De keizer zelf zat bij zulke bijeenkomsten in de apsis. De aula regia, de troonzaal, werd gebruikt voor officiële gebeurtenissen, zoals de ontvangst van ambassadeurs. De keizer zat dan als een dominus et deus, als heer en god, in de apsis op zijn troon. Het lararium (afgeleid van Lares dat wil zeggen de goden die het huis beschermen) was een privé-kapel waar het altaar voor Lares en Minerva stond.

Het middendeel van de Domus Flavia was een binnenhof met bloembedden en een octagonale fontein, waarvan de fundamenten nu nog te zien zijn. Domitianus was altijd bang voor een aanslag en gezien zijn terreurbewind niet ten onrechte. Daarom gebruikte hij voor het binnenhof van het openbare deel van zijn paleis marmer uit Cappadocia. Dit soort marmer is zo fijn en glad dat het net als een spiegel alles reflecteert. Zo zou de keizer een sluipmoordenaar snel zien aankomen. Helaas voor Domitianus, vertrouwde hij zijn eigen vrouw, Domitia, wel. Zij gaf de slaaf Stephanus opdracht om hem te doden. Na zijn dood werd zoals reeds beschreven, zijn ruiterstandbeeld op het Forum Romanum neergehaald. De senaat sprak een damnatio memoria over de keizer uit, die zich als eerste liet aanspreken met dominus et deus. Zo’n damnatio memoria hield in dat elke inscriptie op steen, maar ook de beelden van Domitianus verwijderd werden.

De overblijfselen van het triclinium Domus Flavia
Reconstructie tekening (Gibson)

Het triclinium was het derde en laatste deel van de Domus Flavia. Hier werd met hooggeplaatste gasten getafeld. Natuurlijk zat Domitianus hierbij wel op een verhoging in de apsis. Hij mocht immers als deus niet teveel contact met moeder aarde maken. Dit is een oud gebruik dat al van de Etrusken afstamt. Vandaar dat Etruskische tempels altijd op een hoog podium staan. Tijdens een staatsdiner konden de gasten aan beide kanten door de ramen naar de volières met ovale fonteinen kijken en zich vergapen aan allerlei tropische planten en vele rondvliegende exotische vogels.

Achter de Domus Flavia liet Domitianus nog twee bibliotheken neerzetten: een Griekse en een Latijnse. Uit opgravingen in de 19e en 20e eeuw is gebleken, dat er onder de vloeren van het triclinium nog kamers van woningen uit de Republikeinse periode zijn. Door middel van een trap kan de huidige bezoeker hier nog een glimp van opvangen.

De Domus Augustana

Overblijfselen Domus Augustana en het Circus Maximus       Reconstructie tekening

Domus Augustana laagste deel

De Domus Augustana, het privé-gedeelte van het paleis van Domitianus, was veel groter. De Domus Augustana heeft twee verdiepingen en door het verloop van de Palatium en de Velia is er een verschil in hoogte van noord naar zuid van maar liefst elf meter. In het zuiden, het laagste gedeelte was dan ook ruimte voor twee verdiepingen.

De Domus Augustana, het privé-gedeelte van het paleis van Domitianus, was veel groter. De Domus Augustana heeft twee verdiepingen en door het verloop van de Palatium en de Velia is er een verschil in hoogte van noord naar zuid van maar liefst elf meter. In het zuiden, het laagste gedeelte was dan ook ruimte voor twee verdiepingen. Hier nog een reconstructie van dit deel van het paleis. Niet minder dan drie binnenhoven zijn op één as achterelkaar geplaatst, met daaromheen allerlei vertrekken. In het meest zuidelijke peristylium, met twee verdiepingen, stonden een ovale fontein met waterbassins, nissen en voetstukken voor beelden. Het paleis sluit in het zuiden af met een grote exedra, die uitkijkt op een grote renbaan: het Circus Maximus, dat ruim tweehonderdduizend bezoekers kon bevatten. Het geheel was bekleed met de duurste soorten marmer en beelden (gemaakt door de beste Griekse beeldhouwers), gouden ornamenten, mozaïeken en tapijten.

Hippodroom    Zijkant    Keizerlijke loge

De hippodroom (renbaan) of de verzonken tuin, de meningen van archeologen zijn hierover verdeeld, grensde aan de Domus Augustana. De hippodroom werd omgeven door een peristylium dat uit twee verdiepingen bestond. In het midden aan de oostkant was een exedra, die ook twee etages had. De exedra werd door de keizerlijke familie gebruikt.

Onder keizer Nero (regeerde van 54 – 68) is er een lange ondergrondse verbinding aangelegd: de cryptoporticus. Deze onderaardse gang liep van het paleis van Nero –het gouden huis- naar de Domus Augustana. De gang werd pas in 1870 opgegraven en een deel ervan ligt er nu nog, maar is helaas voor het publiek gesloten.

Vervolg Rome dag 3 Palatijn: Keizerlijke loge en het Circus Maximus