Ospedale degli Innocenti I
Ospedale degli Innocenti Reconstructie originele ontwerp van Brunelleschi
Het vondelingen gasthuis, het Ospedale degli Innocenti, is genoemd naar de onnozele kinderen, die Herodes had laten vermoorden nadat hij gehoord had dat er een nieuwe koning was geboren.
Domenico Ghirlandaio ‘Adorazione dei Magi’ Kind
In de dertiende eeuw kwamen de spedali op, dit waren weeshuizen, ziekenhuizen of gasthuizen voor daklozen. De belangrijkste was de Santa Maria Nuova. De spedali waren gebaseerd op kloosters. Zo waren ze ommuurd en hadden een porta del martello een deur met een zware klopper waar de bezoeker zich kon melden. In de veertiende eeuw ontstond de gewoonte om aan de straat of de zijde van een plein een open loggia te bouwen. Hier ontmoetten de bezoeker en de zieke elkaar vaak of kon de patiënt in de loggia naar de wereld buiten het ziekenhuis kijken. Het oudste overgebleven spedale is de San Matteo tegenwoordig de Accademia: het museum waar de beroemde David van Michelangelo staat.
De bouw van een spedale was een publieke zaak. Het zijdegilde, Arte della Seta, had al twee spedali: Spedale di Santa Maria della Scala en het Spedale di Santa Maria a San Gallo. Beide waren te klein en te ver weg van de stad. Besloten werd om een nieuw en groter spedale te bouwen. De San Gallo gaat op in het nieuw te bouwen spedale. Dit is heden ten dage nog te zien in het binnenhof, Chiostro degli Uomini, hier zijn de symbolen van de San Gallo zoals een ladder, een haan en het wapenschild van de Arte della Seta op verschillende plekken ook te zien.
Ene Francesco di Marco Datini laat duizend florijnen na voor ‘een spedale gittadelli bambini’. Het was eigenlijk bedoeld voor de Santa Maria della Scala, maar het zijdegilde krijgt toestemming om het geld te gebruiken voor een nieuw te bouwen spedale voor kinderen. Met dit geld en zevenhonderd florijnen extra koopt het Arte della Seta een flink stuk grond met een tuin aan de oostzijde van de Via dei Servi. Het zijdegilde besloot dat de totale bouwkosten voor het nieuwe weeshuis niet meer dan twintigduizend Florijnen mochten bedragen.
Youtube history of the building Instituto degli Innocenti 1419 – 1900 (5.21 minuten)
De bouwgeschiedenis van het vondelingenhuis
Als in de veertiende en vijftiende eeuw Florence flink groeit, wordt de behoefte aan spedali steeds groter. Het Arte della Seta nam in 1419 het besluit dat er een nieuw spedale gebouwd moest worden: het Ospedale degli Innocenti. Blijkbaar had het stenen model voor de koepel van de Duomo, dat Brunelleschi samen met Donatello en Nanni di Banco had gemaakt in competitie met Lorenzo Ghiberti, toch grote indruk gemaakt op het zijdegilde. Brunelleschi heeft van 1419 tot 1427 aan de bouw van het vondelingenhuis gewerkt. Het originele plan van Brunelleschi is na zijn vertrek in januari 1427 nog ingrijpend veranderd. In het oorspronkelijke plan bestond de loggia uit negen kubussen met daarop halfronde koepels. In de loggia waren drie deuren. De middelste leidt naar het binnenhof en de kantoren, links is de deur naar de kerk en rechts naar het ziekenhuis.
Reconstructie en plattegrond Brunelleschi
Brunelleschi had slechts twee aangrenzende traveeën (één aan elke zijde) gepland, later komen er nog twee bij. Als de gewelven van de loggia voltooid zijn, wordt er in 1426 ter bescherming een tijdelijk dak boven aangebracht. Uit de bronnen is bekend dat Brunelleschi op 29 januari 1427 zijn salaris ‘per resto’, de definitieve betaling, ontvangt. Hierna zal Brunelleschi niet meer aan het Ospedale werken. Vermoedelijk zat Brunelleschi tot over zijn oren in het werk. Het ontwerp van de koepel had ondanks de aanvankelijke scepsis toch veel indruk gemaakt de opdrachten stroomden binnen.
De uitbreiding van het Ospedale degli Innocenti na het vertrek van Brunelleschi
In de zomer van het jaar 1427 kwam het bestuur van het zijdegilde bijeen. Bekend is nog wel hoeveel het bestuur voor de maaltijden betaalde en dat de schilder Gherardo di Giovanni geld ontving voor zijn ontwerp. Helaas is de ontwerptekening op perkament verloren gegaan. Op de vergadering werd besloten het wat beperkte plan van Brunelleschi aanzienlijk uit te breiden. De minimale opzet die Brunelleschi had gemaakt, waarschijnlijk om de kosten in de hand te houden, had toch wel veel nadelen. Zo was er geen aparte keuken, eetzaal noch wasgelegenheid. Deze moesten vermoedelijk in de kelders komen. Er moest een aparte ruimte voor vrouwen komen en dus ook een tweede binnenhof: een cortile delle Donne.
Verder waren er ook nog wasruimtes, een refectorium voor mannen en keukens nodig. Deze uitbreidingen worden tussen 1437 en 1439 voltooid. Hierna wordt de gevel weer aangepakt. In 1441 worden vreemd genoeg pas de kelders uitgegraven en krijgen ze gewelven. Tussen 1444 en 1445 krijgen de loggia’s in de centrale binnenhof hun graatgewelven. In 1449, na dertig jaar, is het complex voltooid. Op 25 januari 1445 komen de eerste kinderen in het spedale te wonen. In 1599 wordt de buitenste linker travee doorbroken. Hierdoor kun je nu het plein ook bereiken langs de Via della Colonna. De aanbouw geheel links naast de doorgang aan de Via della Colonna stamt uit 1843. In hetzelfde jaar moesten de zuilen van de loggia vervangen worden. In de negentiende eeuw is er nog een extra verdieping, een attiek, aan de voorzijde opgebouwd. Via een draaischijf, de ruota, kon je je kind ongezien te vondeling leggen. In 1875 werd de ruota gesloten en werd er en hekwerkje voor geplaatst. Tijdens een ingrijpende restauratie in de jaren zestig onder leiding van Morozzi, is het complex zo goed als mogelijk in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht. De attiek is hierbij weer verwijderd.
De gevolgen van de uitbreiding van het Ospedale degli Innocenti
De beslissing in 1427 om het complex flink uit te breiden, had grote consequenties voor de gevel en de plattegrond. De aanvankelijke symmetrische opzet kon niet meer gehandhaafd worden. Brunelleschi heeft het complex op een west-oost as ontworpen (klik hier voor de uiteindelijke plattegrond). Deze as begint bij de hoofdingang in het midden van de gevel en loopt verder door langs het midden van de binnenhof. De twee vleugels, kerk en ziekenhuis, benadrukken deze west-oost as nog eens extra. Precies tegenover de hoofdingang in de buitenste oostelijke muur was nog een deur die naar de tuin leidde. Deze tuin (zicht op de tuin) liep helemaal door tot aan de Via della Pergola en werd gebruikt als groentetuin en wijngaard.
Ospedale degli Innocenti Inzoomen
De symmetrische plattegrond met de aswerking en dat in combinatie met een doordachte relatie met het ervoor liggende plein was volkomen nieuw. Door het besluit van het bestuur van het gilde om het in aanbouw zijnde complex flink uit te breiden, betekende dat deze symmetrie geweld werd aangedaan. Bovendien moest er door de uitbreiding aan de zuidzijde bij de gevel nog een travee bijkomen. Hierdoor raakte de gevel uit balans.