Oratorio dei Filippini
Oratorio dei Filippi En Chiesa Nuova Luchtfoto Aansluiting
Lieven Cruyl Santa Maria in Vallicella Oratorio 1665 spiegelbeeld
De plattegrond van de Chiesa Nuova met het kloostercomplex en het oratorium en een luchtfoto van de kerk en het oratorium. Na het besluit om de Chiesa Nuova te bouwen ontstaat het idee voor de bouw van een oratorium. In het oosten was echter geen kavel te krijgen, maar als de paus ten westen het aangrenzende land onteigent, ontstaat er ruimte bij het kloostercomplex voor een oratorium. De architecten Arconio en Maruscelli hebben al het nodige werk gedaan. Als Borromini in 1637 de opdracht krijgt, ligt het plan in grote lijnen al vast. Zoals het kleine kloosterhof in het zuiden en het grote (nummer 12) in het noorden met de sacristie ertussen. Bovendien was de lange gang er ook al. Deze leidde naar het grote kloosterhof en de kerk.
Het probleem waar Borromini mee worstelde, was dat de rooilijn van de kerk en het oratorium niet op één lijn lagen. Eerst wilde hij het oratorium in het midden zetten. Dit had echter grote nadelen, want het oratorium zou hij dan kleiner moeten maken waardoor er geen ruimte meer overbleef voor de portier tussen de kerk en het oratorium. Uiteindelijk keert Borromini weer terug naar de verdeling van Maruscelli. Wel maakt Borromini een tweede deur in de gevel dicht bij het oratorium.
Borromini’s facade ontwerp en een voorstudie
In 1638 werd het definitieve besluit genomen om ook nog een bibliotheek te bouwen en wel boven het oratorium. Dit had grote consequenties. De symmetrie van de gevel moest nu worden aangetast. Voor de ondersteuning van de bibliotheek moest er bovendien aan de oostzijde nog een travee worden bijgebouwd. Tenslotte kwam er nog een extra verdieping bovenop. Door dit alles raakte de gevel uit balans. De doorsnede van het oratorium (bovenzijde de bibliotheek en links de extra travee die als steunbeer fungeerde). Na het besluit om de bibliotheek uit te breiden moest Borromini nieuwe ontwerptekeningen voor de gevel maken.
Anoniem ‘Portret Borromini’ In situ
Borromini gaf wel toe dat zijn gevel geen schoonheidsprijs verdiende, maar een andere oplossing was er niet gezien het deel dat er al stond en het feit dat de as van de gevel op het klooster wel gehandhaafd moest worden.
Natuurlijk heeft Borromini weer de gebogen lijnen in zijn gevel gebruikt. Nu is er een lange gebogen gevel met in het midden een bolle ingangspartij die op de hoogte van de bibliotheek weer verandert in een holle vorm.
Als je dicht bij de gevel staat, ontdek je dat er buiten de pilasters en frontons geen natuursteen is gebruikt, maar heel verfijnd metselwerk. Er is nauwelijks cement gebruikt en de stenen zijn plat en zeer regelmatig. Borromini is hier naar zijn eigen zeggen geïnspireerd door het oude metselwerk dat je bij de Porta Maggiore in Rome aantreft. De monniken stonden erop dat Borromini gewone bakstenen gebruikte daar de marmeren gevel van de aangrenzende kerk natuurlijk wel meer in het oog moest blijven springen. Dit gold ook voor de decoraties aan de gevel. Het bovenste deel van de gevel is zeer eenvoudig. Alleen de frontons bij de ramen zijn van travertijn gemaakt. Rijke decoraties zijn uitsluitend in het midden van de gevel te vinden.
Omdat er in de loop van de bouw pas besloten werd een bibliotheek boven het oratorium te bouwen, kreeg Borromini problemen met de constructie. Hij moest extra pilasters op de bestaande aanbrengen. Net als bij de sacristie van de San Carolino zijn de vier hoeken afgesneden. De muren worden door Ionische pilasters die doorlopen tot de kroonlijst gearticuleerd. Het gewelf is betrekkelijk laag. De ribben die over het plafond lopen doen denken aan gotische ribben zij het dan dat deze plat zijn. In tegenstelling tot de gotiek hebben de ribben geen enkele dragende functie. De galerijen zijn voor de musici en hooggeplaatste bezoeker. De balustrade bij de galerijen is heel bijzonder en vrij revolutionair. Borromini heeft de vorm van de balusters het eerst in de San Carolino gebruikt. In de 16e eeuw was de baluster afgeleid van de ronde vorm van een vaas die meestal iets onder het midden het dikst was. Hierdoor kon je er moeilijk doorheen kijken. Deze vorm maakteen statische indruk. Borromini baseert zijn balusters niet meer op een cirkel, maar op een driehoek. De driehoek kreeg vervolgens een concave of convexe vorm. Bovendien laat Borromini zijn balusters alterneren: om en om worden de balusters aan de onderkant en dan weer aan de bovenkant geplaatst. Het uiteindelijke effect is dat zulke balusters niet alleen veel dynamischer ogen, maar dat je er ook goed doorheen kunt kijken.
We lopen nog even naar het zuidelijke kleine binnenhof en bekijken een zuil op de hoek bij de trap. Er stonden hier vier granieten zuilen die iets te kort waren. Om kosten te sparen heeft Borromini het basement verlengd met de bladeren van een lotus. De zuil lijkt hierdoor wel de forse stengel van een plant. Deze handige truc werd al in de oudheid aanbevolen.
Giovanni Battista Falda ‘Oratorio dei Filippini’ noorden
Torre dell’Orologio Torre Inzoomen
Oratorio de Filippini Archief Open haard
We steken de Corso Via Emanuele II over en lopen richting het oosten naar het Piazza del Gesù.