Michelangelo’s beelden in de Accademia II
De commissie en de plaatsing van de gigant David
Het werk aan het beeld vorderde in een hoog tempo. Op februari 1502, een half jaar nadat Michelangelo aan het hakken begonnen was, is het beeld al half voltooid en dat terwijl in het contract twee jaar was overeengekomen. Als op 23 juni 1503 de David bijna af is, mag het publiek al vast kijken: ‘het zou één dag open zijn.’ Zes maanden na deze ‘open dag’ komt het Arte della Lana bijeen om te vergaderen over de vraag waar de David nu geplaatst moet worden. De Signoria ging zich er ook mee bemoeien. Het was vanaf dat moment al zeker geen uitgemaakte zaak meer dat de David op de steunberen van de Duomo zou worden geplaatst. Een groep van tweeëndertig meesters en burgers was door het Arte della Lana bijeengeroepen om een beslissing over de plaatsing van het beeld te nemen. Het document over deze kwestie zwijgt over de politieke implicaties van de plaatsing.
Michelangelo wist al direct dat zijn David ongeschikt was voor een steunbeer. In het bijeengeroepen comité zaten maar liefst negenentwintig kunstenaars, architecten en ambachtslieden. Zij hadden vooral oog voor een plek waar het beeld goed tot zijn recht zou komen. Niet verwonderlijk dus dat de steunbeer als eventuele plaats geen kans maakte. Onder deze kunstenaars waren: Leonardo de jeugdvriend van Buonarroti, Francesco Granacci en vier nieuwe vrienden: Botticelli, Il Cronaca (Simone del Pollaiuolo), Giuliano en Antonio da Sangallo (Il Vecchio). De laatsten maakten de kar of ‘machine’ waarmee het beeld vervoerd werd. Verder zaten in het comité nog Giovanni Cellini (de vader van Benvenuto Cellini), de broer van de oude leermeester van Michelangelo: David Ghirlandaio, de vader van Baccio Bandinelli: Michelangelo di Viviani de’Bandini en Leonardo da Vinci.
Donatello ‘Judith’ voor het Palazzo Vecchio replica Inzoom in Origineel
Francesco Filarete, van de Signoria, was de eerste die sprak. Hij pleitte voor plaatsing naast de Judit van Donatello dus in plaats van de Judit direct voor de gevel van het Palazzo Vecchio.
Michelangelo ‘David’ voor het Palazzo Vecchio replica
De Signoria had hier natuurlijk belang bij. De houtbewerker, Francesco Monciatto, herinnerde de verzamelende menigte eraan dat het beeld toch gehakt was voor de Duomo. Rosselli wilde de David naast de Judit plaatsen ‘en Judit op de hoek.’ Botticelli wees erop dat de Judit en de David in wezen pendanten zijn. Hij pleitte er dus ook voor dat de twee beelden naast elkaar zouden komen. Sommigen riepen dat het beeld teveel van het weer te lijden zou hebben als het boven op de Duomo werd geplaatst. Zij wezen als dé plaats bij uitstek de Loggia dei Lanzi aan. Hier zou het beeld immers beschermd zijn tegen weersinvloeden. Giuliano en Antonio da Sangallo en Leonardo waren vóór de Loggia dei Lanzi.
Het argument van bescherming tegen het weer lijkt wat gezocht, want marmeren beelden werden altijd al voor plekken in de buitenlucht gemaakt. Bovendien was er toen nog geen sprake van luchtverontreiniging, zoals in onze moderne tijd. Een aanvullend argument voor de plaatsing in de Loggia dei Lanzi was dat de mooie bogen van de loggia een prachtige omlijsting voor de David waren. De latere transformatie van de loggia in een soort beeldenmuseum is misschien wel door deze opmerkingen tijdens de vergadering gestimuleerd, ja misschien is dit zelfs wel voorgesteld. Filippino Lippi komt met het voorstel om de maker zelf over de plaatsing te laten beslissen. Na verdere discussie keert de schilder Piero di Cosimo weer terug naar het voorstel van Lippi, maar hier werd geen gehoor aan gegeven.
De Loggia dei Lanzi was een zeer prestigieuze plek en misschien wilde Michelangelo zelf wel dat zijn gigant hier geplaatst zou worden zoals door sommige geleerden beweerd is. Toch laat het verslag van deze bijeenkomst geen eenduidige conclusies toe.
De David, het zij hier nog maar eens herhaald, was een duidelijk politiek symbool. Zoals David de Filistijn Goliath met Gods hulp had verslagen, zo zou Florence ook afrekenen met zijn vijanden. Bovendien werd hij gezien als een symbool voor de Republiek Florence waar niet een vorst regeerde, maar de burgerij. De blik van David is, als hij in de Loggia dei Lanzi staat, gericht op het westen: naar Pisa. Voor het Palazzo Vecchio geplaatst, kijkt David naar het zuiden: richting Rome dus. Beide richtingen zijn in politiek opzicht zinnig. Florence had Pisa verloren en er waren in die tijd al plannen in de maak voor een eventuele herovering. In Rome was Alexander VI paus en hij had Piero de’Medici onderdak gegeven. De paus was zelf trouwens ook anti-republikeins. Het is echter niet te achterhalen of Michelangelo zijn profeet naar het westen of het zuiden wilde laten kijken.
Michelangelo ‘David’ Bandinelli ‘Hercules en Cacus’
Vijf maanden na de bijeenkomst wordt besloten om de David naar het zuiden, naar Rome, te laten kijken. De David kwam op de plek waar eerst de Judit stond. De Judit werd verplaatst naar de ringhiera (een verhoogd podium voor de gevel van het Palazzo Vecchio). Tussen 14 en 18 mei 1504 wordt de David van de Opera naar het Piazza della Signoria (Vecchio) vervoerd. De muren van de Opera moesten deels doorbroken worden om het beeld uit de werkplaats te krijgen. Het dagboek van Luca Landucci verhaalt hierover. De eerste nacht dat David, staande op een kar, stap voor stap naar zijn bestemming getrokken werd, gooiden aanhangers van de Medici stenen naar het beeld. Onbekend is of de vandalen de gigant hebben bekogeld om zijn naaktheid of vanwege het sterk republikeinse karakter. Op 8 juni wordt de David op zijn sokkel gehesen. De held had een gouden lauwerkrans op zijn hoofd, terwijl zijn slinger en de boomstam verguld waren. Een vergulde guirlande bedekte zijn mannelijkheid. Vlak voor de onthulling van de gigant aldus Vasari gebeurde het volgende
Ridolfo del Ghirlandaio ‘Portrait of Piero Soderini’
“[…] toen Piero Soderini het beeld op zijn plaats zag staan, was hij er bijzonder mee ingenomen, maar terwijl Michelangelo het hier en daar nog wat bijwerkte, zei Piero de indruk te hebben dat de neus te dik was. Zich ervan bewust dat de gonfaloniere [hoofd van de staatsregering] onder het reuzenbeeld stond en dat hij vandaar niet kon zien wat er werkelijk gebeurde, klom Michelangelo, teneinde hem tevreden te stellen, op de steiger bij de schouders van het beeld, greep met zijn linkerhand een beitel, nam ook wat van het marmergruis dat op de planken van de steigers lag, en begon lichtjes zijn beitels tegen elkaar te slaan, waarbij hij beetje bij beetje het gruis liet vallen, maar aan de neus veranderde hij niets. Toen keek hij naar beneden, naar de gonfaloniere, die daar was blijven staan om het resultaat te zien, en Michelangelo zei: “Kijk nu eens.” “Zo vind ik het beter”, zie de gonfaloniere, “nu heb je het echt tot leven gebracht.” Giorgio Vasari, ‘De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten Van Cimabue tot Giorgione’, Contact, Amsterdam, Deel II 1992, blz. 208 – 209 (originele editie 1568).
Op 8 september 1504 de feestdag van de geboorte van Maria werd de David onthuld. De slinger en de boomstam waren oorspronkelijk verguld en op zijn hoofd droeg David een guirlande met bladeren van goud. ‘Daarnaast werden ook de lendenen bedekt en de geslachtsdelen volkomen verborgen achter een messing festoen met achtentwintig koperen bladeren, die aan het beeld werd bevestigd voordat het publiekelijk werd onthuld. […] Waren deze toevoegingen de ‘gepaste versieringen’ waarover Leonardo had gesproken? (Geparafraseerd{ ).04‘ De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen (Engelse uitgave 2002) 2004 blz. 207-208. ‘Maria was de patroonheilige van Florence. Vasari, een aanhanger van de Medici, wilde de republikeinse achtergrond van David natuurlijk vergeten. Het paleis was in 1504 dé zetel van de republikeinen.
Agnolo Bronzino ‘Cosimo I de’ Medici’ ca. 1545
Vasari beschrijft de David ‘als embleem voor het palazzo, ten teken dat degene [anno 1550 Cosimo de Medici] die deze stad regeerde haar krachtig moest verdedigen en rechtvaardig regeren, evenals David zijn volk had verdedigd en geregeerd met recht.’ Als de Medici in 1512 weer de macht grijpen, worden Buonarroti en zijn beeld door de enorme bekendheid en waardering beschermd.
Michelangelo en zijn verdwenen bronzen kopie naar Donatello’s David
Donatello ‘David’ ca. 1440
Michelangelo ‘Studietekening David van Donatello’
In 1502, terwijl Michelangelo nog aan zijn David werkt, komt er nog een opdracht voor een David van de Franse generaal, Pierre de Rohan, die in het paleis van de Medici verbleef. Hij wilde graag een bronzen kopie van de David van Donatello die we hiervoor in het Bargello nog bekeken hebben.Het werken met brons was iets wat een ware beeldhouwer als Buonarroti verafschuwde, maar hij kon niet onder deze opdracht uit. Later zou hij nog een bronzen beeld moeten maken namelijk van paus Julius II in Bologna. Ook dit beeld heeft de tijd niet overleefd en het is verloren gegaan.
Er is nog wel een tekening overgebleven van de rechterhand van de bronzen David met de tekst: ‘David met de slinger en ik met de boog- Michelangelo’ en aan de onderkant: ‘Gebroken is de lange zuil en het groen …’ De laatste regel verwijst naar een beroemd sonnet van Petrarca. Een gedicht dat de tijdelijkheid van het geluk beklaagt. Volgens Seymour was de boog waar Michelangelo over schrijft een drilboor die beeldhouwers gebruikten. Michelangelo zag zichzelf ook als een strijdbare David. Elk is gewapend met zijn eigen strijdmiddel in het gevecht tegen de reus: Goliath en het gigantische marmerblok.
Vervolg Florence dag 4: Michelangelo’s beelden in de Accademia III