Gozzoli en de Cappella dei Magi V
3. De frescocyclus en het altaarstuk
3.2. De wanden
De burcht op de oostwand, waar de tocht begint, lijkt wel op de Villa Cafaggiolo (Wikipedia), die in 1451 in opdracht van Cosimo door Michelozzo ontworpen is. Vervolgens daalt de karavaan al slingerend naar beneden. De meeste portretten zijn op deze wand te vinden. Gozzoli besteedde elf giornati aan de portretten.
Op de tegenoverliggende wand bij de oude koning zijn slechts vijf dagdelen aan bekende figuren besteed. Bij een smal ravijn nabij een sinaasappelboom, onder links in het beeldvlak, komt een grote groep reizigers aan. Hier zijn, maar liefst veertig portretten geschilderd. De ruimte waarin de figuren zijn geplaatst, is niet erg geloofwaardig en doet denken aan het altaarstuk van de Aanbidding der Koningen van Gentile da Fabriano.
Op de achtergrond zien we jachtscènes. Er zijn vele bronnen uit de vijftiende eeuw die uitgebreide jachtpartijen in de heuvels rondom Florence beschrijven. Het hert werd als een van de edelste prooien beschouwd.
Jacht op herten Jager te paard Hert
Zuidwand Brigata en de Koning Landschap
De vogels in de lucht (zuidwand), zoals (westwand) de valk met zijn buit in de klauwen, wijzen op de in die tijd populaire valkenjacht. De overgang van de oost- naar de aangrenzende zuidwand, wordt gemaakt door drie ruiters te paard. Drie jonge ridders nemen net de draai en vervolgen hun weg in de vlakte. Op de achtergrond zien we een landschap met slingerende wegen, burchten en nederzettingen.
De koning van middelbare leeftijd kijkt iets naar boven. Ziet hij de lichtende ster die het gezelschap de weg wees? Ook de ezel op de smalle rechterwand lijkt uit het fresco naar de ster op de tegenoverliggende muur te kijken. Helaas is een deel van de wand verdwenen, zodat niet zeker is of Gozzoli hier ook werkelijk de gebruikelijke ster heeft geschilderd.
In de zuidwesthoek bij de deur heeft Jacopo Chiavistelli na de bouw van de trap een landschap geschilderd dat nauw aansluit bij het landschap met de oude koning. De ezel waarop de oude koning zit, is door het verplaatsen van een deel van de oostwand in tweeën gedeeld. Van één van de pages is alleen nog een been overgebleven.
West -en nieuwe muur
Gozzoli deel westmuur in situ Chiavistellinieuwe muur in situ
Deel westmuur naar voren gezet Deel westmuur op oude plek
Een ezel vond men vanwege zijn langzame gang in die tijd voor een oude man passender dan een paard. In het waterstroompje net voor de oude koning is het spiegelbeeld te zien van de page te paard met een geschenk in zijn hand. Ook op de westelijke muur zijn op de achtergrond, net als bij de tegenoverliggende wand, jachttaferelen geschilderd. Een luipaard vliegt een stier naar zijn strot, terwijl rechts hiervan een hert wordt achtervolgd. Aan de bovenzijde, rechts in het beeldvlak, jaagt een hond op een haas. Bij de ezel met een melancholisch kijkende aap op zijn rug, maakt de stoet een scherpe bocht naar links.
Deel van de Westmuur Weerspiegeling in het water Jachtluipaard Valk
Ook hier veel portretten, waaronder de twee eerdergenoemde zelfportretten van de schilder. De man die zijn rechterhand omhoogsteekt en zo duidelijk zijn vingers laat zien is Benozzo Gozzoli.
Hij draait zich om en kijkt naar de wand met de jonge koning waar hij zichzelf ook portretteerde. Is de hand misschien een vaarwel gebaar of wil de kunstenaar met zijn opgestoken hand zeggen dat hij de fresco’s eigenhandig geschilderd heeft? Zoals Benozzo dit ook deed door op het hoofddeksel van zijn andere zelfportret de woorden: OPVS BENOTHII D [E?] ofwel werk van Benozzo te schilderen? Achter Gozzoli’s zelfportret verlaat de stoet de vlakte. Een deel van de slingerende optocht verdwijnt zelfs geheel uit het beeldvlak.
Giuliano de Medici Portret Jachtluipaard
De tocht gaat omhoog de bergen in. Op het steile pad naar boven heerst een sprookjesachtige sfeer: twee donkere figuren op de ruggen van dromedarissen, ezels bepakt met geschenken en aan de kledij en baarden te zien veel Oosterse figuren. Een tekening uit 1459 van Benozzo Gozzoli, nu in het British Museum, lijkt veel op de man met de hond in het fresco.
De tocht in de bergen Man met een hond Studei van een man met hond
Voor de paarden heeft de kunstenaar onder meer gebruik gemaakt van prenten van antieke sculpturen en bronzen. Gozzoli zelf heeft nog studietekeningen van dieren gemaakt waaronder een hond die op een haas jaagt (National Gallery of Art Washington, D.C.) en één van de klassieke paarden (British museum) bij het Quirinaal in Rome.
Herders (links) In situ Herders (rechts) In situ
Op de smalle wanden naast de Korinthische pilasters zijn de herders afgebeeld. Rechts de ezel die uit het fresco kijkt en links de os, die omkijkt naar de karavaan die er aankomt. Het landschap sluit perfect aan bij dat van de andere wanden.
Een herder in gedachte verzonken
De houding van de twee beesten is helemaal in lijn met de gebruikelijke iconografie. In Jesaja 1: 3 is het volgende te lezen: ‘Een rund herkent zijn meester, een ezel zijn voederbak.’ De os werd als een schoon en trouw beest gezien en meestal naast Christus afgebeeld. De ezel daarentegen als onrein en een vertegenwoordiger van de heidenen. Hij wordt meestal naast de voedertrog geplaatst. De herders weten nog niet dat het Kind geboren is, zij staren naar de grond en zijn in gedachten verzonken.
