Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel VII
De prediking van Johannes de Doper, de doop van Christus en het banket van Herodes
In de derde band boven zijn de prediking en de doop van Christus geschilderd. Na de naamgeving zien we Johannes de Doper terwijl hij preekt voor een menigte.
De preek van Johannes de Doper van C. Mariannecci naar D. Ghirlandaio, 1490
Ghirlandaio ‘De preek van Johannes de Doper’ Schema rechterwand
Johannes staat precies in het midden op een rotsblok terwijl hij spreekt over de komst van Christus. Achter Johannes links en hoog in het beeldvlak zien wij Christus afgebeeld terwijl hij er aan komt lopen. Hiermee worden de twee geschilderde verhalen die aan elkaar grenzen mooi verbonden. Dit geldt niet alleen voor de Christusfiguur, maar ook voor het landschap dat achter de geschilderde architectuur, die elk verhaal inkadert, doorloopt. Ghirlandaio maakt zoals we al gezien vaak hebben gezien, gebruik van klassieke architectuur waaronder triomfbogen zoals in de kindermoord of de aanbidding door de koningen. In de prediking nam hij voor het naakte kind onder de voeten van Johannes een klassiek beeld als voorbeeld.
In het aangrenzende fresco zien wij Christus opnieuw, maar nu in een centrale positie in het midden. Ghirlandaio maakte gebruik van een eerder werk dat hij rond 1473 in de Sant’Andrea a Brozzi geschilderd had. De figuren in dit vroege werk en in het bijzonder Johannes de Doper en Christus zijn overgenomen van Andrea del Verrocchio.
Ghirlandaio ‘De doop van Christus’ God, Jezus en Johannes de Doper
In het aangrenzende fresco zien wij Christus opnieuw, maar nu in een centrale positie in het midden. Ghirlandaio maakte gebruik van een eerder werk dat hij rond 1473 in de Sant’Andrea a Brozzi geschilderd had. De figuren in dit vroege werk en in het bijzonder Johannes de Doper en Christus zijn overgenomen van Andrea del Verrocchio(Wikipedia).
Ghirlandaio ‘De doop van Christus’ San Domenico In situ
In de Cappella Maggiore probeert Ghirlandaio Verrocchio te overtreffen. De twee knielende engelen zijn ook duidelijk gebaseerd op de Doop van Johannes van Verrocchio. Deze engelen zijn echter niet van de hand van Verrocchio, maar van zijn leerling: Leonardo da Vinci.
Masaccio ‘Dopen van de bekeerden’
Ghirlandaio ‘Doop van Christus’
God de vader en de heilige geest geven hun zegen aan deze doop. Naast Christus worden ook anderen gedoopt. Zo maakt de knielende man naast Johannes zijn rechterschoen los en is de linker rugfiguur al ontkleed: klaar voor de doop. Voor deze naakte dopeling moet Ghirlandaio wel haast gebruik hebben gemaakt van het werk van Masaccio in de Brancacci-kapel. Masaccio schilderde bij zijn doop een soortgelijk naaktfiguur dat enorm bewonderd werd omdat die figuur rilde van de kou.
Ghirlandaio ‘Het feest van Herodes’
Het verhaal over Johannes eindigt in de lunet met het banket van Herodes. Wat er op het feestmaal dat Herodes voor zijn verjaardag gaf, gebeurde, beschrijft de evangelist Marcus als volgt: ‘De dochter van Herodias kwam binnen om voor Herodes en zijn gasten te dansen, wat bij hen erg in de smaak viel. De koning zei tegen het meisje: ‘Vraag me wat je maar wilt, en ik zal het je geven.’En hij bezwoer haar: ‘Wat je ook vraagt, ik zal het je geven, al was het de helft van mijn koninkrijk!’ Ze ging naar haar moeder en vroeg: ‘Wat zal ik vragen?’Haar moeder zei: ‘Het hoofd van Johannes de Doper.’ Haastig ging ze weer naar binnen, stapte recht op de koning af en zei tegen hem: ‘Ik wil dat u me nu meteen op een schaal het hoofd van Johannes de Doper geeft.’ Marcus 6: 22-26 (Nieuwe bijbelvertaling 2004)
Ghirlandaio schildert het moment in het verhaal dat het hoofd van Johannes op een schaal ligt en aan Herodes wordt aangeboden. Dit tot ontzetting van de koning zoals uit zijn gezicht en handen valt af te lezen. Ghirlandaio houdt zich niet aan het contract. Afgesproken was dat hij niet alleen het feest zou schilderen, maar ook de onthoofding zelf. Links achter de tafel spelen muzikanten terwijl Salome op de voorgrond danst. Lang niet iedereen heeft door welk gruwelijk geschenk Salome krijgt. De gasten dragen eigentijdse kledij. De dwerg met zijn kleine staf treedt hier op als hofnar. Iets wat in het Florence uit de tijd van Ghirlandaio ook gebruikelijk was.
De feestmaaltijd is in een grote uitbundig gedecoreerde klassieke ruimte. De geschilderde tongewelven met cassetten in de zijbeuken vind je terug in de basiliek van Constantijn op het Forum Romanum. De zuilen met hun impostblokken zijn gebaseerd op de zuilen van Brunelleschi in de San Lorenzo en de Santo Spirito. Naast de klassieke en eigentijdse architectuur heeft Ghirlandaio ook gebruik gemaakt van het werk van Fra Filippo Lippi. Tussen 1452 en 1466 schilderde Lippi in Prato ook een feestmaal van Herodes. De opzet, de tafel met schalen, het fruit en de dansende Salome tegelijk met het aanbieden van het hoofd van Johannes keren terug in het fresco van Ghirlandaio.
Vervolg Florence dag 5: Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel VIII