Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel V

De Presentatie van Maria in de tempel

In de presentatie van Maria lijkt de ingewikkelde architectuur het oog af te leiden van het verhaal. Toch blijft het wel leesbaar. Precies in het midden snelt de jonge Maria met een boek in haar handen naar boven. De priester ontvangt haar met uitgestoken armen. Joachim en Anna blijven voor de trap staan, terwijl Joachim met zijn hand naar boven wijst. Dit alles maakt de kijker duidelijk wat hier het centrale thema is. De zittende en grotendeels naakte figuur rechts bij de twee oude mannen is uitsluitend geschilderd om een tegenwicht te vormen voor de groep vrouwen links.

Ghirlandaio  ‘Huwelijk van Maria en Jozef’      Muziek
Studietekening voor het Huwelijk (Cabinetto dei Disegni, Uffizi, Florence)

In de aangrenzende scène, bij het huwelijk van Maria, is de compositie glashelder. In dit fresco leidt de architectuur niet af van het centrale thema, maar benadrukt het juist. De hele compositie is gericht op Maria en Jozef, terwijl hij haar de huwelijksring om de vinger gaat schuiven. Zij staat direct naast de in het midden geplaatste priester, precies voor de middelste boog. De priester houdt de handen van de verloofden vast, terwijl zij gedrieën aandachtig naar deze symbolische handeling kijken.

Ghirlandaio made another drawing of this in which he outlined the figures and their relationship to one another. Any indication of the space where all this takes place, has been left out. Mary and Joseph are visible, but the priest is not. Mary is drawn twice. This indicates that Ghirlandaio was looking for the best pose for Mary. The fresco beautifully reveals which of the two Mary’s Ghirlandaio finally chose: the Mary who is slightly leaning forward. Such a pose is more in line with Joseph’s, putting them both on an equal footing. Very different from the pose of the Mary standing upright in the preliminary study right next to Joseph.

Boy with a flute

Mary’s first pose in the preliminary study seems to have been used for the two women in the fresco on Mary’s left. The angry man with his arm and clenched fist, depicted in the sky of the drawing, has also been slightly altered in the fresco. The pose of this man is examined three times. On the verso side of the study of Mary and Joseph, a boy with a flute is sketched. This figure can also be seen in the fresco. Although the event is accompanied by music, not everyone seems happy. The figure on the right, in front of the man with the flute, breaks his branch that refused to bloom out of anger. Another rejected suitor raises his fist in anger. According to the story, the man whose branch spontaneously bloomed would become Mary’s husband. The two women on Mary’s left are discussing and commenting on the marriage. Running children are seen on the sides. The colours of their clothes match with those of Mary and Joseph.

Adoration of the Magi, Massacre of the Innocents and Death and Assumption of the Virgin

‘The fifth scene shows the arrival of the Magi in Bethlehem, with a large retinue of men, horses and camels, and various other things, a scene which is certainly well composed.’ This fresco, on the third level, is severely damaged by moisture. Mary and her child are sitting in the centre, framed by a triumphal arch. Ghirlandaio must have seen such a classical arch, or its remains, during his stay in Rome. The youngest king is about to take off his crown with his left hand, as a sign of deference to the newborn.

Ghirlandaio ‘Adoration of the Magi’

In his other hand he is holding a gift. The figures in the foreground as a group are less homogeneous than usual with Ghirlandaio. Furthermore, their poses are rather stiff. No portraits have been painted in these scenes either. All this indicates that Ghirlandaio allowed his assistants much more free rein. At this height, directly below the lunette, these small shortcomings were barely visible to the viewer. The giraffe in the upper right corner of the picture plane is probably the one the Medici received as a present from a sultan.

In the adjoining fresco, Ghirlandaio depicts the dramatic event of the slaughter of the innocent children. At first sight, the work is reminiscent of a classic depiction of a battle. This is reinforced by Ghirlandaio’s use of a Roman triumphal arch in the middle as a background.

Ghirlandaio ‘The Massacre of the Innocents’

Again, as in many scenes, the background acts as a backdrop for the story. The atrocities committed by the soldiers at Herod’s behest, who had to kill all boys two years and younger, are depicted in many different ways. For example, body parts such as arms and heads of the murdered babies can be seen between the feet of the soldiers and mothers in the foreground. With all their might, the women and their children try to escape the massacre. When that turns out to be impossible, one mother tries to take revenge. In the words of Vasari:

Een Moeder neemt wraak‘

“Hier is ook een soldaat die met geweld een jongetje heeft gegrepen, en terwijl hij het kind tegen zijn borst houdt om hem te doden terwijl hij wegrent, kan de moeder van het kind worden gezien die zich vastklampt aan het haar van de soldaat met de hevigste woede. En terwijl ze zijn rug in een boog dwingt, maakt haar handeling de toeschouwer zich bewust van drie uiterst mooie effecten: de eerste is de dood van het jongetje wiens lichaam openbarst; de tweede is de slechtheid van de soldaat die wraak neemt op het jonge kind wanneer hij voelt hoe pijnlijk hij wordt verdraaid; en de derde is de woedende, verontwaardigde en door verdriet overmande moeder die, bij het aanschouwen van de dood van haar zoon, probeert te voorkomen dat die verrader ongestraft ontsnapt – werkelijk een scène die een wonderbaarlijk oordeel tentoonspreidt, meer waardig voor een filosoof dan voor een schilder.” Geciteerd en vertaald uit: Giorgio Vasari, ‘The Lives of the Artists’, trans. J.C. Bondanella and P.E. Bondanella, Oxford University Press, Oxford 2008, part II p. 79 (original edition 1568), p. 218.

In de lunet eindigt het verhaal over het leven van Maria: zij sterft en wordt in de hemel opgenomen. In het midden op een bed ligt Maria opgebaard, terwijl engelen en heiligen om haar heen staan. Het landschap doet sterk denken aan Toscane met zijn villa´s en steden en dit landschap verdeelt de twee gebeurtenissen. Boven het landschap wordt Maria ten hemel opgenomen. Haar zoon bevindt zich met uitgestrekte armen precies boven haar. Geen van de toeschouwers heeft oog voor wat er zich boven hen afspeelt. Waarschijnlijk heeft Ghirlandaio in deze twee verhalen het schilderwerk volledig overgelaten aan zijn assistenten en leerlingen. De Maria is weergeven in een bijna gotische mandorla terwijl de Christus in een vreemd perspectief geschilderd is. De armen van Christus zijn veel te lang en zijn lichaam is te kort. Fouten die de meester zelf nooit maakte.

Ghirlandaio ‘De Dood en de Hemelvaart van Maria’

Vervolg Florence dag 5: Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel VI