Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel IV
De geboorte van Maria
Domenico Ghirlandaio ‘Geboorte van Maria’ Schema Maria fresco’s linkerwand
Het interieur waarin de geboorte zich afspeelt, kan zo uit één van de Florentijnse palazzi komen. Vasari beschrijft dit tafereel als volgt:
De tweede scène bevat de Geboorte van de Madonna, uitgevoerd met grote zorg. Onder de andere opmerkelijke details die Domenico hier heeft geschilderd, bevindt zich een venster in het gebouw in perspectief dat de kamer verlicht en de toeschouwer bedriegt. Naast dit alles, terwijl Sint Anna in bed ligt en bezoek ontvangt van verschillende vrouwen, heeft Domenico verschillende andere vrouwen geïntroduceerd die de Heilige Maagd zorgvuldig wassen; de ene giet water, een andere bereidt de doeken voor, weer een andere voert een of andere taak uit, en terwijl de een bezig is met haar eigen taak, is er een andere vrouw die het kindje in haar armen houdt en haar laat lachen met een glimlach, een vrouwelijke gratie uitdrukkend die werkelijk waardig is aan een schilderij als deze – om nog maar te zwijgen van vele andere uitdrukkingen op de gezichten van alle andere figuren. Geciteerd en vertaald uit: Giorgio Vasari, ‘The Lives of the Artists’, trans. J.C. Bondanella and P.E. Bondanella
Dansende en muziek makende putti
De vrolijke dansende en muziek makende putti boven de lambrisering zijn gebaseerd op de cantorie van Donatello en Luca della Robbia die vijftig jaar eerder gemaakt zijn. De belichting van de putti komt niet alleen door de natuurlijke lichtval van de drie gotische vensters in de kapel van rechts, maar ook door een geschilderd raam waar licht naar binnen stroomt. Dit licht dat natuurlijk ook van rechts komt, verdeelt de band met putti in een groep die in de schaduw valt en een tweede die veel licht vangt.
Onder de voeten van deze putti staat in het Latijn: U geboorte O Maagd en Moeder van God, brengt vreugde in de wereld. Onder deze tekst in de twee buitenste panelen signeerde de schilder met: GRILLANDAI en links de naam van zijn familie: BIGHORDI. Volgens Vasari dankte Ghirlandaio zijn naam aan de ghirlanda: de bloemenkrans. Domenico had als eerste een ghirlanda als hoofdsieraad bedacht voor de dames uit Florence. Boven bij de trap is de ontmoeting van de ouders van Maria te zien: Joachim en Anna.
Zij omarmen elkaar liefdevol wetende dat Anna ondanks haar hoge leeftijd en het geweigerde offer van Joachim een kind zal krijgen. Dit is de enige scène waarbij Ghirlandaio nog een tweede verhaal binnen één kader schildert. Dit tweede verhaal, waarbij de Gouden Poort een deur is geworden, is echter wel goed gescheiden van het centrale thema: de geboorte van Maria. Ghirlandaio past hierbij een handige truc toe door twee niveaus in het interieur te schilderen. Hiermee wordt op een tweetal plekken ruimte en tijd geschapen voor de ontmoeting van Joachim en Anna en de geboorte van hun dochter Maria. De schilder plaatst Joachim en Anna niet voor niets hoog en ver boven de voorgrond.
Bovendien zijn de ouders van Maria aanzienlijk kleiner dan de figuren in De geboorte van Maria die later plaatsvond. Alleen de halo en de kledij (wel een andere kleur) van Anna worden herhaald. Door dit alles maakt Ghirlandaio de kijker duidelijk wat zijn centrale thema is. Ludovica Tornabuoni loopt langzaam met haar gevolg naar het pasgeboren kind.Haar kaarsrechte houding en het prachtige rijke brokaten gewaad lijken wel een menselijke variant op de rijk versierde pijlers. De knielende vrouw bij het kind Maria ziet Ludovica binnenkomen
Vrouw die water in een bekken giet
Door haar gedraaide hoofd en blik wordt het bijbelse tafereel verbonden met de wereld van de Tornabuoni´s. De plechtige statische houding van de figuren rechts wordt doorbroken door de vrouw links die water in een bekken giet. Haar lichaamshouding, de stand van haar benen, maar vooral de naar achteren wapperende plooien van haar kledij verraden een en al beweging. Ghirlandaio heeft van deze vrouw nog een voorstudie gemaakt.(Gabinetto Disegni e Stampe, Gallerie degli Uffizi, Flornece, Inv. 289 E).
Deze tekening van tweeëntwintig bij zeventien centimeter laat zien dat Ghirlandaio in de uiteindelijk geschilderde versie toch hier en daar iets afwijkt van zijn voorstudie voornamelijk bij de mouwen en de plooien. Op de tegenoverliggende wand bij de geboorte van Johannes de Doper komt rechts ook een vrouw het vertrek binnen die wat beweging betreft sterk doet denken aan de vrouw die water inschenkt.
Er is nog een studie bewaard gebleven van de hele compositie. Het fresco heeft beduidend minder diepte dan de compositietekening. Waarschijnlijk om meer nadruk op de figuren te leggen. Een diepe ruimte zou teveel afleiden van de figuren in het verhaal. Naast deze studietekening heeft Ghirlandaio nog een karton gemaakt van het hoofd van één van de vrouwen uit het gevolg van Ludovica. Op vele plaatsen in de kapel zijn trouwens kartons gebruikt. Ghirlandaio paste bij zijn kartons zelden de zogenaamde spolveri methode toe daar die nogal tijdrovend is. Er moeten dan immers langs de getekende lijnen vele gaatjes in het karton geprikt worden.
Hoofd van een vrouw fresco
Ghirlandaio Studie van hoofd vrouw Chatsworth Collection
Vaker kerfde hij met een priem de lijnen op het karton direct door op de gepleisterde wand. Deze minder bewerkelijke methode namen andere schilders, waaronder Signorelli, over. Het hoofd dat nu in Chatwick is, is waarschijnlijk een duplicaat van een gebruikt karton. Een karton werd op een vochtige pleisterlaag gehouden en moest vaak nog in hanteerbare stukken gesneden worden. Zo waren gebruikte kartons altijd verfrommeld, gescheurd en versleten. Het verhaal over Maria wordt vervolgd op de middelste band.
Vervolg Florence dag 5: Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel V