Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel II
De Tornabuoni-kapel Onderaanzicht Inzoomen Glas-in-lood ramen
Zeven verhalen over Maria op de linkerwand
De verdrijving van Joachim uit de tempel
Verdrijving van Joachim uit de Tempel detail
Het verhaal over het leven van Maria begint direct als je de kapel betreedt onderaan op de wand links. Hier wordt het offer dat de vader van Maria, Joachim, wilde brengen, geweigerd. Hij wordt door de priester de tempel uitgejaagd. Ghirlandaio schildert slechts één verhaal uit de periode voordat Maria geboren is. Dus ook geen Aankondiging zoals gebruikelijk. Waarschijnlijk heeft Ghirlandaio, maar één verhaal van de moeder en vader van Maria gebruikt omdat Giovanni Tornabuoni oorspronkelijk, aldus het contract, met de geboorte van Maria wilde beginnen. Later heeft hij daar dan toch nog de verdrijving van Joachim uit de tempel aan toegevoegd. Vermoedelijk was er gewoon geen ruimte voor nog meer verhalen van Joachim en Anna, omdat de andere scènes immers al vast stonden. Ghirlandaio weet er toch nog op een handige manier een tweede verhaal van Joachim en Anna aan toe te voegen: de Geboorte van Maria. Ghirlandaio schildert niet twee, maar één verhaal binnen één kader. Gebruikelijk was het om de verdrijving uit de tempel en de Aankondiging te laten zien. Dit had Taddeo Gaddi ook had gedaan in de Baroncelli-kapel. Ghirlandaio schilderde slechts één scène om de leesbaarheid van het verhaal niet aan te tasten. Zo kiest hij voor een efficiënte en heldere manier van vertellen die sterk aan Giotto doet denken.
De verdrijving van Joachim uit de Tempel
De openingsscène op de rechterwand in het verhaal over Johannes de Doper begint met de Annunciatie: de engel bezoekt Zacharias (onder rechts bij het betreden van de hoofdkapel). Beide tegenover elkaar liggende fresco’s, ‘de verdrijving van Joachim uit de tempel’ en ‘de Aankondiging aan Zacharias,’ hebben nogal wat gemeen, zoals een tempel en voornamelijk mannelijke toeschouwers. Dit laatste geheel in tegenstelling tot De geboorte en De visitatie’.
De Engel verschijnt aan Zaharias Schema Johannes de Doper rechterwand (oost)
Aanwezigen bij de verdrijving van Joachim uit de Tempel
Was het niet logischer geweest om als tegenhanger van de Aankondiging van Zacharias een Aankondiging van Joachim af te beelden? Ja, maar het was gebruikelijk om een cyclus over het leven van Maria met de verdrijving uit de tempel te beginnen. In het fresco, ‘De verdrijving van Joachim uit de tempel,’ zijn links vier figuren afgebeeld. De oude man met rode kap is de leermeester van Domenico: Alesso Baldovinetti. Domenico kijkt je aan en geheel links, de man met een kleine rode muts, is de broer van Domenico: David. De jongen rechts zonder hoofddeksel is een leerling en zwager van Domenico: Bastiano da San Gimignano (Sebastiano Mainardi). De toeschrijving van Vasari aan David en Domenico Ghirlandaio is algemeen geaccepteerd dit geldt echter niet voor de oude man: Alesso Baldovinetti. Deze oude man kan ook de vader van Domenico zijn: Tomasso Bigordi. De identificatie van de jonge man rechts zonder hoofddeksel is ook niet onomstreden. Is het de schoonzoon, Mainardi, of de jongere broer van Domenico: Benedetto Ghirlandaio? Hoe dan ook, vast staat dat Domenico zich afbeeldt terwijl hij omringd wordt door zijn familie.
Aanwezigen bij de verdrijving van Joachim uit de Tempel
Domenico en David zijn geen passieve toeschouwers en dat is zeer ongewoon. David heft zijn hand op als reactie op het verjagen van Joachim. De andere groep toeschouwers links is wel passief. De man in de linkergroep die naar de toeschouwer kijkt, is Lorenzo di Giovanni Tornabuoni, de zoon van de opdrachtgever van de frescocyclus. Hij staat niet voor niets onderaan in het beeldvlak dicht bij de kijker. Bovendien is dit het eerste fresco van de cyclus over Maria dat de toeschouwer ziet als hij in de kapel komt. De plooien van de mantel van Lorenzo onderstrepen de passieve houdingen en dit in tegenstelling tot de mantels van Domenico en David. De houdingen van Lorenzo en Domenico hebben veel met elkaar gemeen. Beiden lijken de beschouwer op te roepen naar het verhaal te kijken. Een raad die, zoals al eerder vermeld, Alberti in zijn boek over schilderkunst al aanbeval.
Volgens de these van Cadogan, die een monografie over Domenico Ghirlandaio heeft geschreven, verwijst Domenico naar zijn talent als schilder en Tornabuoni verwijst naar het geld dat hij aan deze kapel gaf. De Santa Maria Novella, een dominicaner kerk, was de parochie van Tornabuoni en Ghirlandaio. Domenico is genoemd naar de naamheilige Dominicus. Mocht de bovenstaande stelling kloppen, dan stelt Domenico en zijn familie zich hier op gelijke hoogte met de opdrachtgever.
Niet alleen de toeschouwers in de scènes zijn eigentijds en komen uit Florence, dit geldt ook voor de architectuur. Zo is op de achtergrond buiten de tempel waar de priester wel een offer van een ander aanneemt, een loggia geschilderd. De medaillons in de zwikken doen denken aan het Ospedale degli Innocenti en het Spedali dat tegenover de Santa Maria Novella ligt. Nadat Ghirlandaio deze frescocyclus voltooid had, is het Spedali di San Paolo gebouwd (1489-1498); het gebouw dat je ziet als je de Santa Maria Novella uitloopt.
Vervolg Florence dag 5: Ghirlandaio en de Tornabuoni-kapel III