Ghirlandaio en de Sassetti- kapel II (Santa Trinita)
2.1. Voorzijde: het visioen van Augustus met de sibille Tibur en David
Aan de buiten– en voorzijde van de kapel is links David staande op een zuil met impostblok afgebeeld en in het midden de sibille Tibur en keizer Augustus. Beide fresco’s zijn zwaar beschadigd. Van de ‘bijzonder bekoorlijke en vrolijke kleuren’ waar Vasari over schrijft, is weinig meer overgebleven.
De Sibille Tibur en keizer Augustus uitzoomen In situ
Het verhaal dat Ghirlandaio schildert over het visioen van Augustus en de sibille Tibur is gebaseerd op de Legenda Aurea. De Romeinse senatoren wilden hun keizer Augustus uitroepen tot God. Precies op de dag dat het Christuskind geboren werd, kwam de raad van de keizer hiervoor bijeen. De sibille Tibur wijst, vlak voor de raadzitting, de keizer op de zon die door een gouden kring omgeven wordt. In het midden van de zon zit een prachtige maagd met op haar schoot een kind. Keizer Augustus zag dit alles verwonderd aan en hoorde een stem die sprak: ‘Dit is het altaar van de hemel.’ Tibur sprak tot de Augustus: ‘Dit kind, keizer, is groter dan u, daarom moet u hem aanbidden.’ Deze legende had voor een kerk in Rome trouwens nog gevolgen, want:
“De Santa Maria de Capitolo werd in de veertiende eeuw omgedoopt in: Santa Maria in Aracoeli. Dit vanwege de legende dat keizer Augustus op deze plek een Ara Coeli (hemelaltaar) zou hebben laten bouwen, nadat de komst van Christus aan hem voorspeld was. De Ara Coeli is nu te zien onder de achthoekige kapel waar de urn met de as van de moeder van keizer Constantijn bewaard wordt. Keizer Augustus en Maria zijn vanwege de legende op de boog boven het hoogaltaar (Maria in Aracoeli) te bewonderen.’”Bron: Wikipedia
Ghirlandaio schilderde geen Maria met kind, maar het monogram van Christus: IHS in een stralende zon. Op de gevel van de Santa Trinita stond tot in de zestiende eeuw een wapen met hetzelfde monogram. Een teken dat Bernardinus van Siena had bedacht. De sibille wijst naar de hemel waar een gouden schijf met twaalf vlammende stralen rond het monogram van Christus te zien is. Augustus kijkt in gespannen afwachting op wat er gaat gebeuren met het verschijnsel aan het firmament. Hij houdt zijn hand bij zijn voorhoofd een gebaar dat vaak bij visioenen te zien is: het zogenaamde aposkopein (klik hier voor meer informatie over handgebaren). Tussen en achter de twee groepen is de stad Rome weergegeven. De plek waar volgens de legende het visioen plaatsvond, is de Capitolijn waar ook de hoofdkerk van de franciscanen, de Santa Maria in Aracoeli, staat. Het Pantheon, de zuil van Antonius en het atrium van de oude Sint-Pieter zijn duidelijk herkenbaar.
Links van het visioen is David geschilderd. Door de flinke zuil en het onderaanzicht doet het sterk denken aan een belangrijk gedenkteken of eremonument. Je ziet niet alleen de voorzijde, maar ook de zijkant, waardoor de indruk van een echt monument wordt versterkt. Op het voetstuk van David staat:
SALVTI / PATRIAE / ET / CHRISTIA / NAE GLO / RIAE / E [X] S [ENTENTIA] S [ENATVS] P [OPVLIQVE]
Voor het welzijn van het vaderland en de glorie van het christendom, volgens het besluit van de senaat en het volk
Ghirlandaio ‘De aanbidding van de herders’ 1485
Zoals uit het opschrift op te maken is, komt David voor het volk op. In Florence was dit een lange traditie waarbij David als krijger en verdediger voor burgerlijke vrijheden stond. Taddeo Gaddi beeldde David al rond 1340 af in de Baroncelli-kapel in de Santa Croce. Ook Andrea del Castagno 1450 (National Gallery of Art) en Antonio del Pollaiuolo 1470 (Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie) schilderden een David. Verder maakten beeldhouwers als Donatello en Verrocchio (1473-1475) beelden van David. Donatello maakte er zelfs twee: één van marmer (1409) en het andere van brons (1430). De beroemdste David werd ongeveer 18 jaar na Ghirlandaio’s werk in de kapel van Sassetti gehakt door Michelangelo Buonarroti. Naast krijger en verdediger was David ook nog een profeet. In de Handelingen hoofdstuk II vers 29-32 is te lezen dat hij de komst van de Messias voorspelde. Met de geboorte van Christus, zoals Ghirlandaio in zijn altaarstuk schilderde, komt de profetie van David ook uit. Francesco Sassetti zal nog met genoegen naar het wapenschild hebben gekeken dat David vasthoudt. In het reliëf met het familiewapen dat onder het visioen van Augustus hangt, zijn kleine stenen en een slinger te zien. De slinger en stenen van David zijn een woordspeling op de Sassetti’s. De woorden sasso, sassetti en sasseto betekenen steen, kleine stenen en het werpen met stenen. De slinger en de stenen van David zijn trouwens ook afgebeeld in medaillons in de stenen lijsten rond de nissen met de tombes van Francesco en zijn vrouw Nera.
In de hymne, Dies irae ofwel Dag des toorn, uit de dertiende eeuw van Thomas von Celano wordt duidelijk dat David niet alleen de komst van Christus voorspelde, maar ook de dag des Oordeels. De duistere en dreigende tekst van deze hymne werd tijdens het leven van Francesco Sassetti elke eerste zondag van de Advent gezongen. Na deze hymne werd Lucas 21 vers 6 voorgedragen. De eerste strofe van de Dag des Toorn luidt als volgt
Dag der toorn, o die dag
zal de wereld in de as vergaan
zoals voorgezegd door David en de Sibille
Welk een angst zal er zijn
wanneer de rechter zal komen
om alles streng te oordelen
Vervolg Florence dag 6: Ghirlandaio en de Sassetti-kapel III (Santa Trinita)