Ghirlandaio en Botticelli: Hiëronymus en Augustinus I (Ognissanti IV)
Chiesa di San Salvatore di Ognissanti Koor Andere zijde
Domenico Ghirlandaio ‘Zelfportret’
Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio en hun fresco’s van Augustinus en Hiëronymus Vasari schrijft in zijn Levens van Ghirlandaio en Botticelli in 1568 het volgende:
“En in de Ognissanti te Florence schilderde hij [Ghirlandaio] in wedijver met Sandro Botticelli een fresco van Sint-Hiëronymus, dat tegenwoordig een plaats heeft terzijde van de deur naar het koor: hij omringde de heilige met een enorme hoeveelheid instrumenten en boeken, zoals geleerde personen die hebben. En daar de fraters de koorscheiding moesten verwijderen, is deze schildering, evenals die van Sandro Botticelli, omvat door ijzeren banden en, zonder beschadiging, overgebracht naar het midden van de kerk, juist dezer dagen, nu deze Levens voor de tweede maal worden gedrukt. Giorgio Vasari, ‘De Levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten Van Cimabue tot Giorgione’, Contact, Amsterdam, 1990 deel I blz. 249, 259-260 (oorspronkelijke uitgave 1568).
Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio en hun fresco’s van Augustinus en Hiëronymus Vasari schrijft in zijn Levens van Ghirlandaio en Botticelli in 1568 het volgende:
Op de koorscheiding van de Ognissanti, bij de deur die naar het koor leidt, schilderde hij [Botticelli] in fresco voor de familie Vespucci een Sint-Augustinus waarop hij bijzonder zijn best deed, want hiermee trachtte hij allen voorbij te streven die in zijn tijd als schilder werkzaam waren, en wel in het bijzonder Domenico Ghirlandaio, die aan de andere kant van de deur een Sint-Hiëronymus had verzorgd; doordat hij het hoofd van deze heilige de uitdrukking van diep gepeins en subtiele scherpzinnigheid meegaf, karakteristiek voor wijze mannen die aanhoudend opgaan in hun navorsing van zeer moeilijke en hoogverheven zaken, was dit werk geslaagd en werd hij uitbundig geprezen. Zoals ik heb verteld in het Leven van Ghirlandaio heeft men deze schildering dit jaar (1564) van haar oorspronkelijke plaats weggenomen, waarbij het geheel ongeschonden is gebleven.’ Giorgio Vasari, ‘De Levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten Van Cimabue tot Giorgione’, Contact, Amsterdam, 1990 deel I blz. 249, 259-260 (oorspronkelijke uitgave 1568).
Ghirlandaio ‘Hiëronymus in zijn studeerkamer’ 1480
De orde van de humiliati heeft waarschijnlijk de opdracht voor de fresco’s gegeven, hoewel de meningen hierover in de literatuur sterk verdeeld zijn. Feit is dat bij Augustinus het wapenschild van de Vespucci’s geschilderd is. Een mogelijkheid is dat de humiliati weliswaar de opdracht gaven, maar dat de familie Vespucci voor het schilderwerk van Botticelli betaalde. Met het afbreken van het koorhek in 1564 moesten de schilderingen verhuizen. De fresco’s werden met muur en al vervoerd en vandaar dat Vasari het heeft over ijzeren banden. De twee fresco’s zijn in het midden van de wanden tussen de kapellen tegenover elkaar geplaatst. Links als je kerk binnenkomt tussen het derde en vierde altaar Augustinus en rechts Hiëronymus.
De teksten op de friezen boven de twee kerkvaders zijn in de tijd van de verhuizing aangebracht. Bij Augustinus is het volgende te lezen:
SIC AVGVSTINVS SACRIS DE TRADIDIT VT NON MVTATVM SIBI ADHVC SENSERIT ESSE LOCVM
Augustinus heeft zich zo verdiept in de heilige schriften, dat hij tot op de huidige dag de verandering van plaats niet heeft bemerkt.
Botticelli ‘Augustinus in zijn studeerkamer‘ 1490 – 1494
Bij Hiëronymus stond (tot 1966): NE TIBI QVID PICTO HIERONYME SANCTE DEESSET EST NVPER MIRVM MOTVS AB ARTE DATVS Vertaling: Daarmee U, heilige Hiëronymus, U die hier geschilderd bent, aan niets tekort komt, bent U onlangs, O Wonder, door bekwaamheid [vervoer fresco] in beweging gezet.
In 1966 is onder de tekst die bij de verhuizing is aangebracht de originele tekst uit 1480 over Hiëronymus ontdekt. Deze is tegenwoordig weer te lezen en luidt: REDDE NOS CLAROS LAMPAS RADIOSA SINE QVA TERRA TOTA EST VMBROSA
Verlicht ons, U stralend licht, zonder hetwelk de aarde duister zou blijven.
Beide fresco’s zijn ontworpen om samen getoond te worden. Alleen al het formaat, de architectonische omlijsting, het perspectief, de studeervertrekken van beide kerkvaders, de schrijftafel en de ganzenveren laten zien dat we hier met pendanten te doen hebben.
Hoewel de beide heiligen in hun studeerkamers elkaar niet in de ogen kijken, zijn ze wel naar elkaar gericht. Het thema en de opzet moeten als één concept bedacht zijn. Voor de humiliati was arbeid heel belangrijk, maar ook de regels van Benedictus, waaraan de monniken gehoorzaamden.
Volgens de heilige Benedictus was studie van groot belang voor elke monnik. Daar kwam nog bij dat tijdens het opkomende humanisme kennis een groot goed was. Kerkvaders en geleerden als Hiëronymus, die de bijbel in het Latijn vertaalden en de invloedrijke geschriften van Augustinus waren leerzame voorbeelden voor de humiliati. In de schildering van Hiëronymus is op de bovenste plank een stuk uitgerold papier te zien. Hierop zijn Hebreeuwse letters geschilderd die weliswaar leesbaar zijn, maar geen leesbare zinnen vormen. Direct onder de opengeslagen foliant is een papiertje met een Griekse tekst te zien die wel leesbaar is. Hierdoor wordt duidelijk dat deze kerkvader naast Latijn, het Grieks en Hebreeuws beheerste. Paus Damasus I gaf Hiëronymus niet voor niets de opdracht het Oude (Hebreeuws) en Nieuwe (Grieks) Testament in het Latijn te vertalen; deze vertaling staat bekend als de Vulgaat (Wikipedia Vulgaat).
Vervolg Florence dag 6: Ghirlandaio en Botticelli: Hiëronymus en Agustinus II (Ognissanti V)