De Orsanmichele en zijn beelden VI
Nanni di Banco: Eligius en de Quattro Coronati voor de Orsanmichele
We bekijken nu twee van de drie beelden die Nanni di Banco voor de Or San Michele gemaakt heeft en wel de heilige Eligius (1408-1413) in de rechterhoekpijler bij de Via dell’Arte della Lana en de vier gekroonde heiligen (1414-1415) in de Via Or San Michele. Links van de Quattro Coronati is de heilige Filippus ook van Nanni di Banco.
Nanni di Banco ‘Elegius’ 1411-1415 Predella
Het eerste beeld dat Nanni di Banco maakte, was een Franse heilige: Eligius. Als je in de Via dell’Art della Lana staat en dit beeld van Eligius ziet, kun je inmiddels vast wel raden van welke stijl hier sprake is. Het overdreven lange lichaam, de sierlijke maar weinig naturalistische houding en de wijze waarop de plooien vallen doen sterk denken aan de internationale stijl. Dezelfde stijl die Donatello toepaste bij zijn,‘Profeet David’, of Ghiberti bij zijn eerste paar deuren voor het Baptisterium.
De heilige Eligius wordt op een wijze weergegeven die goed aansluit bij de biografie van deze heilige. In de ‘Vita Eligii’ wordt hij beschreven als ‘lang met een frisse gelaatskleur, zijn haar en baard krullen natuurlijk.’ De mijter van de heilige accentueert deze beschrijving nog eens extra. Eligius was, voordat hij bisschop werd, opgeleid als metaalbewerker. In de nis is op de achtergrond het gereedschap van metaalbewerkers weergegeven. In de predella is te zien wat voor werk de leden van het gilde van smeden, dat de opdracht voor het beeld van Eligius had gegeven, deden.
De dame op de achtergrond met iets wat op een waaier lijkt, is bij nadere beschouwing een duivel in vermomming. Deze gevaarlijke vrouw zou hem, aldus het verhaal over de heilige Eligius, in zijn smidse bezocht hebben. Natuurlijke had zij snode plannen, maar onze heilige had direct door welke gast hij voor zich had. Met een van zijn hete tangen greep hij haar bij de neus. Deze tang is drie keer te zien en wel links in de nis. We lopen nu naar de Via Orsanmichele waar nog twee beelden van Nanni di Banco te zien zijn. Wij bepreken ons tot de vier gekroonde heiligen.
Nanni di Banco ‘Quattro Coronati’ 1408 Inzoomen
De vier gekroonde heiligen waren een opdracht van het Maestri di Pietra e Legname, het gilde van steen– en houtbewerkers. De beelden zijn waarschijnlijk tussen 1410 en 1412 gehouwen. De nissen met Eligius en de vier gekroonde heiligen hebben dezelfde stijl: in het fronton maakt de Heer een zegenend gebaar en bij de predella’s zijn de werkzaamheden van de desbetreffende gilden weergegeven. De tweede figuur van links (vanuit de kijker gezien) in de nis heeft ook duidelijk trekken van de internationale stijl wat betreft: houding, lichaamsproporties en de wijze waarop de plooien vallen. Nanni di Banco plaatst elke heilige precies voor een pilaster. Dit doet denken aan de wijze waarop in de Gotiek beelden voor zuilen werden gezet zoals je bijvoorbeeld in Chartres (statues colonnes) kunt zien.
Ondanks deze gotische resten in de Quattro Coronati is het een werk dat direct doet denken aan klassieke beelden en dan met name de portretbustes uit de Republikeinse tijd.
De gekroonde heiligen in de nis worden met elkaar verbonden door een doek achter hen dat aan de pilasters bevestigd is. Het ritme van de plooien geeft een zekere eenheid en keert deels weer terug in de toga’s. De twee figuren rechts komen uit één blok marmer. De heiligen zijn: Claudius, Castor, Symphorianus en Nicostratus, vier Christelijke beeldhouwers die geëxecuteerd werden onder Diocletianus. Deze vier martelaren waren tot het Christendom bekeerd. Zij stierven liever dan een beeld van de heidense Aesculapius voor keizer Diocletianus te houwen.
Steenbewerkers en beeldhouwers Inzoomen In situ
De scène op de predella is geen laagreliëf zoals we dit bij de Sint-Joris van Donatello net gezien hebben, maar diepreliëf. Hier zijn de beeldhouwers weer te zien, maar nu als Florentijnen die hun beroep uitoefenen. Elk van hen oefent een onderdeel van zijn vak uit zoals metselen, het uithakken van een gedraaide zuil, het hakken van een kapiteel en geheel rechts het maken van een beeld. Dit laatste gebeurt trouwens op een middeleeuwse wijze, maar hierover later meer als Michelangelo ter sprake komt.
Vasari verhaalt in zijn ‘Leven over Nanni di Banco,’ dat deze er niet in slaagde om de vier heiligen zo te hakken dat ze in de nis pasten: “In een nis zijn vier heiligen van marmer, door Nanni d’Antonio gemaakt voor het Gilde van de Timmerlieden, Schrijnwerkers en Metselaars. Men zegt dat hij, toen hij de een na de ander rondom gehakt en afgewerkt had en de nis had gemetseld, slechts met veel moeite drie [figuren] in de nis kwijt kon, omdat hij in de houding van enkele figuren de armen had open gespreid. Omdat hij weinig tevreden en wanhopig was, ging hij daarop Donato [Donatello] opzoeken, en nadat hij hem van zijn pech en domheid verteld had, begon Donato te lachen over het geval en zei: ‘Als jij voor mij en voor de jongens van mijn atelier een maaltijd betaalt, zal ik de moeite nemen die beelden zonder problemen in de nis te zetten.’ En zo overeengekomen zond hij hem naar Prato, waar Donato zelf naar toe moest, om enige maten op te nemen. Toen Nanni vertrokken was, verzamelde Donato zijn leerlingen, toog aan het werk en rondde bij het ene [beeld] de schouders af en bij een ander de armen, dusdanig dat zij aan elkaar ruimte gaven en tezamen gevoegd liet hij het voorkomen dat de een bij de ander de hand op de schouder legde. En zo voegde hij het geheel samen, zodat hij met zijn wijs oordeel de fout van Nanni teniet deed, zodanig zelfs dat toen zij op die plaats ingemetseld waren, zij duidelijke tekenen van eenheid en broederschap toonden; en wie van de zaak niet weet, geeft zich geen rekenschap van de fout.” Geciteerd uit: Kieft, G., ‘Het brein van Michelangelo Kunst, Kunsttheorie en de constructie van het beeld in de Italiaanse Renaissance’, Proefschrift Utrecht 1994 blz. 77-78
Een aardige anekdote, maar het verhaal klopt alleen niet. Wel wordt duidelijk dat het werken met meerdere beelden nieuwe eisen stelt aan een beeldhouwer. Iets wat Michelangelo niet lukte bij zijn Pietà die hij voor zijn graf hakte.
We lopen nu naar het Baptisterium. Hier staat een tombe die door Donatello en Michelozzo is gemaakt.
Baptisterium Kathedraal en Piazza Duomo Baptisterium luchtfoto Lantaarn
Vervolg Florence dag 3: Donatello en Michelozzo Tombe van Coscia