Colosseum en zijn geschiedenis I
Colosseum en de boog van Constantijn
Op een steenworp afstand van de boog is het Colosseum. Oorspronkelijk was de plek waar het Colosseum is gebouwd een vijver die onderdeel uitmaakte van een gigantisch paleis van Nero het zogenaamde gouden huis of domus aurea.
Het Amfitheater der Flaviërs zoals het gebouw eerst genoemd werd, is door de Flavische keizers gebouwd. Onder keizer Vespasianus is in 72 met de bouw begonnen en tijdens Titus werd het in 80 voltooid. In hetzelfde jaar werd een munt geslagen waarop het Colosseum te zien is. Tegenwoordig is het Colosseum ook afgebeeld op de 50 eurocent.
De huidige naam heeft het gebouw te danken aan het beeld dat Nero van zichzelf op de plek waar het amfitheater later werd gebouwd, heeft neergezet. Een paar meter van de ingang van het amfitheater is de plek gemarkeerd waar ooit een kolossaal standbeeld stond. Gemaakt van verguld brons voor de keizer Nero (54-68). Een werkelijk kolossaal beeld van maar liefst tweeëndertig meter hoog.
Oorspronkelijk was de plek waar het Colosseum is gebouwd een vijver die onderdeel uitmaakte van een gigantisch paleis van Nero het zogenaamde gouden huis of domus aurea. Dit maakt het des te indrukwekkender dat een enorme zware massa beton, natuursteen en marmer op zo’n ondergrond is neergezet zonder dat het ooit is verzakt of scheuren heeft vertoond. Het complex heeft een lange as van 188 meter, de korte as is 156 meter. De omtrek meet 527 meter en de hoogte is 57 meter.
De kern van het Colosseum is van beton dat werd bekleed met marmer. Aan de buitenzijde is ook nog natuursteen gebruikt, maar dan zonder cement. Metalen krammen werden gebruikt om de steenblokken met elkaar te verbinden. Je zult zien dat de krammen er door de eeuwen heen uitgesloopt zijn; dit geldt trouwens ook voor veel van het kostbare marmer. Als we naar binnengaan, kun je goed zien hoe timmerlieden een belangrijk aandeel in de bouw hebben gehad. Zij hebben de bekisting voor het beton van de pijlers en de bogen gemaakt. Je kunt hier en daar nog precies de naden tussen de houten planken zien waar het beton is doorgelekt en een smalle opstaande richel heeft achtergelaten.
De architectuur van het theater Marcellus heeft model gestaan voor het exterieur. De natuurstenen en het beton zijn bekleed met een laag marmer. Op de begane grond is de Dorische orde gebruikt, vervolgens de Ionische en als derde de Corinthische orde. De attiek sluit af met Corinthische pilasters.
Deze volgorde van het gebruik van de orden die eerst is toegepast bij het theater van Marcellus is vooral door het Colosseum populair geworden. In de Renaissance en later hebben legio architecten, waaronder Alberti in 1460 als eerste, deze volgorde van de orden gebruikt. Ook heel geliefd en vaak toegepast werd het motief van een boog die aan beide zijden geflankeerd wordt door twee halve zuilen.
Robert Hubert ‘Het Colosseum’1780-1790 Prado
Robert Hubert ‘Het Colosseum’1780-1790 Prado detail
In de 19e eeuw zijn bij opgravingen het gangenstelsel en de kooien voor dieren onder de grond ontdekt.
Vóór de bouw van dit amfitheater werden de gladiatoren gevechten gewoon op het oude Forum Romanum gehouden. Er werden dan palen neergezet met een tentdoek erboven en houten tribunes er omheen. Na de gevechten werd het geheel dan weer afgebroken. Erg handig was dit bepaald niet.
Trappen Amphitheater Pompeii Arena
In Pompeji is het eerste stenen amfitheater gebouwd. Er konden ongeveer dertigduizend mensen in, maar de toegang tot het complex bestond uit slechts twee trappen aan de buitenzijde.
Hoofdingang Zesenzeventig ingangen Interieur
Het Amfitheater der Flaviërs is in alle opzichten buitengewoon goed doordacht. Zo waren er niet minder dan zesenzeventig ingangen en een verfijnd en uitgebreid stelsel van gangen dat naar de zit of staanplaatsen op de verschillende verdiepingen leidde. Hierdoor konden de vijftigduizend toeschouwer snel in en uit het Colosseum komen. Heel wat anders dan de twee ingangen bij het amfitheater van Pompeji.
De toegang was vaak gratis, wel moest je een kaartje halen waarop het nummer van de ingang stond waar je naar binnen moest. Als je goed kijkt naar de bogen van de ingangen kun je soms de Romeinse cijfers nog lezen.
Arena Arena en hypogeum Luchtfoto Zitplaatsen
Hypogeum Reconstructie hypogeum
In het begin bestond de arena slechts uit zand. Hierdoor kon de arena onder water worden gezet. Er werden dan zeeslagen met krokodillen en waterslangen gehouden. Al snel bleek het aantal wilde dieren dat voor de voorstellingen nodig was zo groot dat er problemen ontstonden om ze tijdelijk te huisvesten. Zo werden er onder andere massa’s olifanten, zebra’s, nijlpaarden en elanden gebruikt. De oplossing werd gevonden in het bouwen van enkele verdiepingen onder de arena. Houten planken waarop zand gestrooid werd om het bloed makkelijk op te vegen sloten de onderaardse verdieping af. De gladiatoren werden gehuisvest, getraind en gevangen gehouden in twee gladiatorenscholen waarvan we de fundamenten nog zullen bekijken als we door de Via di Giovanni Laterano lopen op weg naar de S. Clemente.
De zon was een hinderlijk obstakel voor de toeschouwer zeker in het zomerse Rome. Om dit op te lossen zijn de matrozen uit Ostia, de haven van Rome dertig kilometer ten westen van de stad, gevraagd een zonwering te bouwen. Met een vernuftig stelsel van hefbomen, katrollen, kabels, een ijzeren ring in het midden boven de arena en rieten matten kon het zonnescherm worden neergelaten. Aan de buitenzijde zullen we de natuurstenen paaltjes nog zien die langs het Colosseum stonden en waar de touwen aan bevestigd waren voor het zonnescherm zoals men vroeger dacht. Modern onderzoek echter heeft aangetoond dat dit onmogelijk is. De hoek die de touwen maken ten opzicht van de bovenste houten palen is zo scherp dat ze deze krachten niet aan kunnen. Mogelijk zijn de stenen paaltjes gebruikt om er dranghekken aan te bevestigen.
Het Colosseum is gebruikt voor de immens populaire gladiatoren gevechten.
Jean-Léon Gérôme, ‘Pollice Verso’ 1872 Een murmillo heeft een retiarius verslagen
Jean-Léon Gérôme ‘Ave Caesar Morituri te Salutant’ 1859
Mozaïek Galleria Borghese Wikipedia
Wat er zich in het Colosseum afspeelde, is te lezen in de klassieke geschriften van tijdgenoten. De voorstellingen in het Colosseum die soms zelfs honderd dagen duurden hadden een vast patroon. In de ochtend werden de dieren gedood. Hierna traden clowns op en werden de criminelen op gruwelijke en vaak op pijnlijk langzame wijze gedood. De misdadigers droegen een bord waarop je kon lezen wat ze hadden uitgehaald. Hierna kwamen dan de gladiatoren.
Dion heeft de jacht en het doden van dieren beschreven bij een voorstelling die in 203 ter ere van de keizer Septimius.
“In die tijd waren er allerlei voorstellingen ter ere van de terugkeer van Severus, zijn tienjarig regeringsjubileum en zijn overwinningen. Bij deze shows vochten op een gegeven teken ook zestig wilde zwijnen met elkaar, en werden nog vele andere dieren afgeslacht, waaronder een olifant en een krokotta (dat is een soort rund, barbaars van afkomst en uiterlijk) […]
De hele arena was ingericht in de vorm van een boot die vierhonderd dieren tegelijk kon bevatten of loslaten. Toen de boot plotseling uit elkaar viel, sprongen beren, leeuwinnen, panters, leeuwen, struisvogels, wilde ezels en bizons [soort] te voorschijn, zodat men alles bij elkaar zevenhonderd wilde en tamme dieren tegelijk zag rondrennen en afgeslacht worden.”
Jona Lendering, ‘Stad in marmer Gids voor het antieke Rome aan de hand van tijdgenoten’, Athenaeum- Polak&Van Gennep, Amsterdam 2002 blz. 237.
Hierna volgden de executies van misdadigers. Dat moet er ongeveer zo aan toegegaan zijn volgens een bron waarbij een terechtstelling in Lyon in 177 wordt beschreven:
Maturus en Sanctus doorliepen in het amfitheater weer de hele scala martelingen, alsof zij daarvóór nog niets geleden hadden. […] Opnieuw moesten zij de daar gebruikelijke zweepslagen verduren, de beten van de wilde dieren, die hen door de arena sleurden en alles wat het razende publiek van alle kanten, luid schreeuwend, eiste. Voor alles de ijzeren stoel. Terwijl hun lichamen geroosterd werden, omwalmde hen de lucht van het eigen brandend vlees.
Jona Lendering, ‘Stad in marmer Gids voor het antieke Rome aan de hand van tijdgenoten’, Athenaeum- Polak&Van Gennep, Amsterdam 2002 blz. 240
De redenaar Psuedo-Quintilianus heeft de strijd vanuit de ogen van een gladiator beschreven en wel als volgt:
“De dag was al aangebroken, het volk samengekomen voor het schouwspel van onze bestraffing, de lichamen van de ten dode opgeschrevenen al tentoongesteld door ze een doodsparade door de arena te laten maken, en onze eigenaar, die zich met ons bloed populair wilde maken, zat klaar. Eén aspect van mijn situatie wekte bij enkele aanwezigen echter medelijden op, zoals dat gebeurt bij iemand die willekeurig in de arena wordt gegooid en van wie niemand het lot, de zonen of de vader kent: ik leek een te sterke tegenstander te hebben. Ik was een zekere prooi voor het zand, niemand was goedkoper in de ogen van de organisator. Overal klonken de werktuigen des doods: de een sleep een zwaard, de ander verhitte metalen platen in het vuur [die werden gebruikt om de gladiatoren in de arena te houden, soms werden er ook wel brandende fakkels gegooid], hier werden wapenstokken, daar zwepen klaargelegd. Je zou denken dat mensen piraten zijn. Toen stootten de bazuinen hun lugubere klanken uit, werden brancards uit het lijkenhuis binnengedragen en vond een lijkstoet plaats vóór de dood. Wonden, gerochel en bloed alom.”
Jona Lendering, ‘Stad in marmer Gids voor het antieke Rome aan de hand van tijdgenoten’, Athenaeum- Polak&Van Gennep, Amsterdam 2002. blz. 244.
Deze gruwelijke taferelen werden niet per se gehouden uit sadisme. Het was hoe wreed ook een manier om te laten zien dat misdaad in het Romeinse rijk niet getolereerd werd. Het was een van de weinige mogelijkheden voor de keizers om dit aan het grote publiek duidelijk te maken. Het hoogtepunt kwam als de zon op haar hoogste punt stond: de gladiatoren gevechten.
Restanten van de zitplaatsen Reconstructie
De toegang tot de kijkspelen was vaak gratis. De beste plek, vooraan dus was voor de keizerlijke hofhouding, de senatoren en de ridders. De eerlozen zaten helemaal bovenaan en direct daaronder de vrouwen.
Keizers maakten zich populair door het organiseren van gladiatorengevechten. Het gezegde brood en spelen gebruiken wij heden ten dage nog. Graan werd ook uitgedeeld o.a. bij de graanhal van de Trajanusmarkt (tegenwoordig het Museo dei Fori Imperiali). Om het volk te vermaken werden er tijdens de gevechten in het Colosseum ook houten ballen tussen de toeschouwers gegooid. Hierop stond een teken. Al naar gelang het teken kon je met deze bal kleding, voedsel, paarden of slaven ophalen.
