Caravaggio Contarelli-kapel
In 1600 kreeg Caravaggio opdracht om de zijwanden van de Contarelli-kapel van deze kerk te decoreren. Bij Web Gallery of Art en Wikipedia (Engels) zijn goede afbeeldingen van deze kapel te zien. Over deze kapel zijn een heleboel documenten bewaard gebleven, zodat we nu goed weten hoe de decoraties tot stand zijn gekomen.
San Luigi dei Francesi facade G. B. Falda ‘San Luigi dei Francesi’ ca. 1666
Giuseppe Ghezzi ‘Portret van Girolamo Muziano’
De San Luigi dei Francesi, gewijd aan de Franse Lodewijk de Heilige, was opgericht voor de Franse gemeenschap in Rome. De gevel van de kerk is uit 1589 en wordt toegeschreven aan Giacomo della Porta. Een van de financiers van de kerk was Matthieu Cointrel, een Fransman die in 1583 tot kardinaal werd benoemd en die beter bekend is onder zijn Italiaanse naam Matteo Contarelli. Hij wilde begraven worden in zijn kerk en liet daarom een kapel bouwen. De schilder Muziano moest het altaarstuk, de wanden en het gewelf van de kapel beschilderen met zes scènes uit het leven van de evangelist Mattheüs. Contarelli stierf in 1585. Muziano was nog niet begonnen met schilderen; zeven jaar later ging hij dood en nog steeds had hij geen verfstreek gezet voor de kapel.
Een zekere familie Crescendi was belast met het uitvoeren van Contarelli’s laatste wil. Zij hadden de Vlaamse beeldhouwer Jacob Cobaert opdracht gegeven om een altaarstuk te maken. Cavaliere d’Arpino werd aangewezen om het schilderwerk te doen. Die had het echter zo druk dat hij alleen maar tijd had voor drie kleine fresco’s op het gewelf. In 1599 waren er altaarstuk noch wandschilderingen. De priesters van de San Luigi waren het zat. Zij wendden zich tot de Fabbrica di San Pietro (een pauselijk comité voor bouwprojecten), die rechtsbevoegdheid had over openstaande nalatenschappen. Volgens Caravaggio’s biograaf Baglione kreeg Caravaggio door bemiddeling van Del Monte de opdracht voor de Roeping van Mattheüs en het Martelaarschap van Mattheüs en drie jaar later voor Mattheüs en de engel.
Caravaggio ‘Martelaarschap van Mattheüs’ In situ Röntgenstralen
Caravaggio ‘Martelaarschap van Mattheüs’ detail
Het martelaarschap van Mattheüs vindt plaats in Ethiopië. Volgens de legenda Aurea had koning Hirtacus opdracht gegeven de apostel te doden, omdat Mattheüs zijn verloofde tot het christendom had bekeerd en ze daarom niet meer wilde trouwen. Contarelli had Muziano destijds precieze instructies gegeven hoe de voorstellingen eruit moesten komen te zien. Aan de hand van deze aanwijzingen maakte Caravaggio een compositie, die niet dezelfde is als jullie hier zien, maar die met röntgenstralen onder dit schilderij te zien is. Waarschijnlijk was of hijzelf, of zijn opdrachtgever niet tevreden met het resultaat. Caravaggio heeft de nieuwe voorstelling gewoon over de oude geschilderd.
Je schijnt de overschilderingen (pentimenti) zelfs met het blote oog te kunnen zien, maar dan moet je wel met je neus bovenop het schilderij staan en dat zal ons helaas niet lukken. De originele opzet was heel traditioneel, geplaatst tegen een achtergrond van monumentale klassieke architectuur. In het uiteindelijke schilderij heeft hij Contarelli’s wensen waarschijnlijk wel als leidraad gebruikt, maar is de achtergrond verdwenen.
De nadruk valt op details als het altaar en de trap, het bebloede habijt van de heilige, de verschrikte gezichten van de omstanders (Caravaggio heeft zichzelf ook afgebeeld op het schilderij). De compositie doet een beetje denken aan een wiel, waarvan de moordenaar en het slachtoffer het centrum vormen en de toeschouwers de spaken. Het gevoel van chaos wordt versterkt door de sterke licht-donker werking (chiaroscuro). Volgens Bellori gebruikte Caravaggio een hoge lamp die het lichaam van de moordenaar sterk belichtte en de rest in schaduw liet. De figuren hebben moderne kleding aan; zo werden de toeschouwers eraan herinnerd dat het verleden doorleeft in het heden.
Caravaggio ‘Martelaarschap van Mattheüs’ detail
Caravaggio ‘De roeping van Mattheüs’ In situ
The Calling of St Matthew detail
Op de andere wand van de kapel is de Roeping van Mattheüs afgebeeld. Dit is een illustratie van het moment waarop Mattheüs zijn leven als belastinginner vaarwel zegt om Jezus te volgen. Caravaggio heeft het moment weergegeven waarop Mattheüs daadwerkelijk geroepen wordt. Hij lijkt te zeggen: Bedoel je mij?
Mattheüs en zijn gezelschap zijn net bezig geld te tellen. Het geld symboliseert de aardse hebzucht. De oude man met de bril en de jongen helemaal links kijken niet op of om, verblind door materiële zaken als ze zijn; zij zullen niet verlost worden, in tegenstelling tot Mattheüs en de twee andere jongens. Rechts staan Christus en Petrus. Met dit tweetal valt een bundel licht de kamer binnen, die via de uitgestrekte hand van Christus op Mattheüs valt; in de bijbel staat: Christus is het licht van de wereld (Johannes 8:12). Die uitgestrekte hand is trouwens een citaat uit het werk van Michelangelo, dat zullen jullie vanmiddag zien.
Caravaggio ‘Mattheüs en de Engel’ In situ
Mattheüs kijkt op Eerste versie verbrand in 1945
Als laatste schilderde Caravaggio het altaarstuk,’Mattheüs en de engel. Het beeld van Cobaert was afgewezen door de opdrachtgevers, ze vonden het niet mooi. Caravaggio toog aan het werk en schilderde een nogal boers uitziende Mattheüs met een groot, kalend hoofd, dikke nek en stevige armen en benen. Zijn voet steekt bijna door het doek heen. Hij staart met grote ogen naar de Hebreeuwse letters in zijn schrift, die hij, geleid door een mooie, elegante engel heeft opgeschreven. Zoals jullie zien, is dat een ander schilderij dan wat er nu hangt deze versie werd namelijk afgekeurd.
Caravaggio ‘Mattheüs en de Engel’ detail
Eerste versie verbrand in 1945
Volgens het Concilie van Trente moesten religieuze afbeeldingen de gelovigen leren hoe ze een beroep op heilige tussenkomst konden doen. Heiligen waren deugdzame voorbeelden van vroom gedrag en toewijding aan God. Bisschoppen moesten er van het Concilie op toezien dat de heiligen nooit lelijk, onkuis, oneerbiedig of respectloos werden afgebeeld. En dat was precies wat Caravaggio in de ogen van de opdrachtgevers wel had gedaan! Mattheüs kwam veel te dom over en dat kon dus niet. Geen probleem: Giustiniani kocht het oorspronkelijke altaarstuk (uiteindelijk kwam het in Berlijn terecht waar het in 1945 verbrand is) en Caravaggio maakte een tweede versie. Hierop ziet Mattheüs er een stuk nobeler uit, hij lijkt ook meer op de evangelist van de zijwanden. Hij schrijft de woorden zelf. De engel telt op zijn vingers: het Evangelie van Mattheüs begint met de stamboom van Jezus, zoon van David, zoon van Abraham (Mattheüs en de engel: Wikipedia).
