Brancacci-kapel (Santa Maria del Carmine) III

Adam en Eva      Gezichten van Adam     Eva

Geen God zoals vaak te zien is in middeleeuwse manuscripten, maar alleen lichtstralen die doen denken aan de donderende stem van de Heer. Licht valt op beide figuren, licht dat bovendien ook werkelijk van rechts door de vensters naar binnen stroomt. De parallel lopende donkere schaduwen van Eva en Adam kondigen een sombere toekomst aan. Adam loopt voorovergebogen en bedekt met zijn handen zijn gezicht. Eva heeft haar hoofd naar achteren gegooid, haar mond is geopend alsof zij haar wanhoop uitschreeuwt. Hier is sprake van lijden, angst en vertwijfeling.

Ghiberti ‘Vier scènes van Adam en Eva
Verdrijving uit het Paradijs

Bij de zogenaamde ‘Gouden Poort’, zijn tweede deur, had hij slechts tien kaders, zij het dat deze aanmerkelijk groter waren dan de vierpassen (verhaal van de ‘Gouden Poort’). Zo’n breed liggend formaat heeft grote voordelen, maar ook nadelen. Het voordeel is dat de kunstenaar een ruim podium heeft waarop hij zijn figuren, de gebouwen en het landschap kan schilderen. Bovendien sluit zo’n breed formaat ook aan bij de wijze waarop wij mensen kijken. Het grote probleem ontstaat als de kunstenaar veel verhalen moet afbeelden in een beperkt aantal kaders. In de Brancacci-kapel zijn slechts tien kaders beschikbaar voor de vele verhalen (oorspronkelijk zestien zonder het gewelf). Hoe dit op te lossen? Ghiberti beeldde vier scènes uit het scheppingsverhaal in één paneel af zoals je hieronder kunt zien. Masaccio koos een andere oplossing.

Hij gebruikte de simultaan methode. Dit betekent dat door één figuur in de voorstelling meerdere keren af te beelden je daarmee ook een tijdsverloop introduceert. Zo zie je de belastingophaler twee keer. De eerste keer als hij Christus verzoekt om belasting te betalen en de tweede keer, later in het verhaal, staat hij bij de poort en ontvangt het geld. Petrus zien we precies zoals de evangelist Matteüs (17: 27 nieuwe bijbel vertaling 2004) het beschrijft: ‘ga naar het meer, werp daar je hengel uit en haal de vis die het eerst bijt van de haak. Als je zijn bek opent, zul je een vierdrachmen stuk vinden. Neem dat mee en betaal hun voor ons allebei.’

Petrus en de vis

Christus die tot Petrus spreekt dat hij een vis moet gaan vangen, zien wij links van het midden. Petrus moet wat verbaasd hebben opgekeken van de woorden van Christus gezien zijn gefronste wenkbrauwen. De linkerhand van Petrus gebaart dat hij zal doen wat er van hem gevraagd wordt. De andere hand van Petrus wijst naar de zee waar het verhaal verder gaat. Links is Petrus te zien terwijl hij het vierdrachmen stuk uit de bek van de vis haalt. Het geldstuk is trouwens sinds de grote restauratie weer te zien. Rechts zien we opnieuw Petrus als hij betaalt. Petrus is hier ook een symbool van de kerk. Omdat hij betaalt, erkent de kerk dat zij aan de staat belasting moet betalen. De cijnspenning zou ook nog een protest zijn tegen de invoering in 1425 en 1427 van een nieuwe belasting, de catasto, in Florence. Felice de Brancacci was fel tegen deze belasting.

Petrus betaalt de cijnspenning

Het verhaal is ondanks de zeventien levensgrote figuren goed leesbaar. Het landschap als een rustige achtergrond leidt niet af van het verhaal. Het douanehuis rechts doet denken aan de loggia die Donatello eerder gehakt heeft in de predella bij zijn Sint-Joris. De lijnen van de dakranden, de kordonlijsten en de treden van de trap komen bij het gezicht van Christus bij elkaar. Hiermee wordt het oog van de kijker al snel naar het begin van het verhaal gedirigeerd. Christus staat niet in het midden van het beeldvlak, maar links daarvan. Over de opzet moet goed nagedacht zijn. Zo is de cijnspenning precies zes keer zo breed als de aangrenzende verdrijving uit het paradijs. Verder beslaat de groep apostelen rond Christus precies de helft van het geheel. Terwijl het gedeelte waar Petrus geld uit de bek van de vis haalt exact het éénzesde deel van de cijnspenning is.Het rechterdeel waar Petrus het geld aan de belastingophaler betaalt, beslaat tweezesde deel van dit fresco.Het heidense karakter van de belastingbetaler die alleen in het rechterdeel van de compositie te zien is, wordt door zijn Romeins tuniek onderstreept.