Boog van Constantijn
Canaletto ‘Zicht op de boog van Constantijn en het Colosseum’ 1742 -1745 P. Getty
Zicht op de boog Constantijn en het Colosseum
Via dei Fori Imperiali luchtfoto G.B. Falda Kaart van de omgeving 1676
Het is erg handig als je een kleine verrekijker bij je hebt. Pas dan kun je de reliëfs echt goed bekijken. Bij Bluffton University zijn drie pagina’s met uitstekende afbeeldingen van de boog van Constantijn te zien en bij Wikipedia. Klik hier voor de Engelse Wikipedia.
Joseph Vernet ‘De Molle’ 18e eeuw
Bij de slag om de Milvische brug versloeg keizer Constantijn zijn rivaal Maxentius (klik hier bij Wikipedia als je meer wilt lezen over deze brug). Als dank liet Constantijn in 315 een triomfboog bouwen. Eén jaar na de overwinning op Maxentius kregen de christenen in 313 bij het Edict van Milaan godsdienstvrijheid. Dit hadden de christenen onder andere te danken aan een visioen dat de keizer had voordat hij zijn tegenstander Maxentius versloeg. In een droom zag hij aan de hemel een kruis met de spreuk: In Hoc Signo Vinces, in dit teken zult gij overwinnen. De boog blijkt volgens archeologisch onderzoek uit 2009 in werkelijkheid al tweehonderd jaar eerder gebouwd te zijn en wel in de tijd van Hadrianus.
Triomfbogen waren, zoals reeds eerder is uitgelegd, een handige manier om propaganda te maken voor een keizer. Dit is ook precies wat Constantijn doet, zo wordt het geven van geschenken aan het volk getoond. Ook de tekst op de boog verraadt waarom Constantijn deze triomfboog liet bouwen.
De boog van Constantijn: Inscriptie
IMPERATORI CAESARI FLAVIO CONSTANTINO MAXIMOPIO FELICI AVGVSTO SENATVS POPVLVSQVE ROMANVQVOD INSTINCTV DIVINITATIS MENTIS
MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO
TAM DE TYRANNO QVAM DE OMNI EIVS
FACTIONE VNO TEMPORE IVSTIS
REMPVBLICAM VLTVS EST ARMIS
ARCVM TRIVMPHIS INSIGNEM DICAVIT
De vertaling luidt:
Aan keizer Caesar Flavius Constantijn, de grootste
vroom en gelukkig. De Senaat en het Volk van Rome,
door goddelijke inspiratie en zijn grote geest,
met zijn rechtvaardige strijd
tegen de tiran en zijn factie,
in één rechtvaardige slag
wraakte hij de republiek,
wijdde deze boog als monument voor zijn militaire overwinning
Voor- en achterzijde hebben dezelfde inscriptie
Bron: Wikipedia
De boog van Constantijn De boog van Constantijn en de directe omgeving
Reliëfs van de verschillende keizers
Het bijzondere is dat voor het eerst in een stijl wordt gebeeldhouwd die de christelijke Middeleeuwen al aankondigen. De onderwerpen zijn echter allesbehalve christelijk. Zo worden reliëfs getoond waarbij er aan de heidense goden als Diana en Hercules geofferd wordt. Constantijn heeft zich dan ook pas tweeëntwintig jaar na de bouw van deze boog tot christen laten dopen.
Plattegrond van de boog
Zuidzijde rood Trajan, blauw Hadrianus en groen Marcus Aurelius:
4. Overwinning en de gevangenen (zuid of noord?)
5. Riviergoden (zwikken)
6. Overwinning op Verona (fries)
7. Veldslag bij de Milvische brug (fries)
8. Hadrianus gaat op jacht (Constantijn’ portret)
9. Hadrianus offert aan Silvanus (Licinius’ portret)
10. Gevleugelde victoria’s (zwikken)
11. Hadrianus jaagt op beren (Constantijn’ portret)
12. Hadrianus offert aan Diana (rechts)
13. Vier beelden van de Daciërs
14. Barbaarse koning voorgeleid aan Constantijn (links)
15. Gevangenen voor Marcus Aurelius (rechts)
16. Toespraak Aurelius aan zijn leger (links)
17. Offer van Marcus Aurelius (rechts)
A. Inscriptie gewijd aan Constantijn
B. Veldslag tegen Daciërs
C. Aankomst van Trajanus in Rome
Boog van Constantijn voorzijde Zijkant
Plattegrond van de boog
Noordzijde
21. Victoria en de gevangenen sokkels voor- en zijkant
22. Riviergoden (zwikken)
23. Constantijn spreekt het volk toe bij rostra (fries)
24. Constantijn geeft geschenken bij Caesar forum (fries)
25. Hadrianus op zwijnenjacht (links)
26. Hadrianus offert aan Apollo (rechts)
27. Victories
28. Hadrianus op leeuwenjacht (rechts)
29. Hadrianus offert aan meerdere goden (links)
30. Vier Daciërs
31. Aankomst Aurelius in Rome (links)
32. Marcus Aurelius verlaat Rome voor de veldslag (rechts)
33. Aurelius geeft geschenken aan het volk (links)
34. Overgave van de Barbarenkoning (rechts)
A. Inscriptie gewijd aan Constantijn
Constantijn geeft geschenken bij het Caesar forum N. 24
De meeste reliëfs aan de boog van Constantijn zijn van andere keizerlijke triomfbogen gehaald, waaronder keizers als Hadrianus, Marcus Aurelius en Trajanus. De beeldhouwers kregen dan de opdracht om de koppen van deze keizers te verwijderen en de kop van Constantijn erop te zetten (n. 8 en 11). We zullen zien dat er een wereld van verschil bestaat tussen de stijl uit de tijd van Constantijn en de reliëfs van de andere keizers.
Overwinning op Verona N. 6
Slag bij de Milvische brug N. 7
De beeldhouwkunst was na driehonderd nog nauwelijks in staat om figuren en landschappen naturalistisch weer te geven. Er zijn maar weinig reliëfs uit de tijd van Constantijn. Alleen de friezen direct boven de kleine bogen en de medaillons op de smalle zijden komen uit het begin van de 4e eeuw (nummers 1, 2, 6, 7, 18, 19, 23 en 24). De wijze waarop de sculptuur bij de friezen is uitgevoerd (nummers: 1, 6, 7, 18, 23 en 24) heeft niets meer de maken met de klassieke kunst.
Leeuwenjacht Offer aan Diana (nummers 28 29)
Constantijn congiarium in Caesar’s Forum (nummer 24)
De kleine figuren zijn op een onnatuurlijke manier in een architectonisch kader gepropt. Als je de plooien bekijkt, maar dit kan alleen als je je verrekijker gebruikt, dan zul je zien dat het slechts ondiepe gleuven zijn die absoluut niet overtuigen. De koppen en lichamen van de gebeeldhouwde mensen zijn niet realistisch, maar eerder schematische aanduidingen. Bovendien is de rangschikking van de figuren door een strakke hiërarchie bepaald. Constantijn zit precies in het midden en troont boven alles uit. Zelfs nu nog nadat Constantijn zijn kop verloren heeft, steekt hij met zijn schouders boven alles uit.
Heel wat anders als je dit vergelijkt met de twee medaillons uit het begin van de 2e eeuw boven deze fries waar Hadrianus jaagt en hij offert aan Hercules. De wijze waarop de beeldhouwers uit de tijd van Constantijn hun onderwerp vorm gaven, zal in de Middeleeuwen gebruikelijk worden. Het ging er niet meer langer om de werkelijkheid zo natuurgetrouw weer te geven, maar alleen nog maar om de goddelijke boodschap, natuurlijk christelijk aan de kijker over te brengen. Precies zoals we dit op zaterdagmiddag in de SantAgnese fuori le Mura bij het apsismozaïek uit de 7e eeuw hebben gezien.
Herman Van Swanevelt ‘Boog van Constantijn’ 1645
Piranesi Boog van Constantijn ca. 1750
Gerard ter Borch Slag van Daciërs Boog van Constantijn 1609
Etienne Dupérac Boog van Constantijn ca. 1550
We lopen nu naar het Colosseum. In dit amfitheater vochten de gladiatoren voor eeuwige roem of hun leven. Hier werden misdadigers en christenen op een gruwelijke wijze de dood ingejaagd.
