Biblioteca Nazionale Marciana I
Piazza San Marco in de stedelijke context
Biblioteca Nazionale Marciana Biblioteca en zijkant
Titiaan ‘Kardinaal Pietro Bembo’
Bijna tegelijk met de Zecca bouwde Jacopo de bibliotheek. De keus voor het bouwen van een bibliotheek heeft meer dan een halve eeuw geduurd. Kardinaal Bessarion (Pedro Berruguete naar een ontwerp van Joost van Gent) had een zeer waardevolle collectie van vijfhonderd manuscripten overwegend in het Grieks aan de stad nagelaten. De manier waarop er met de nalatenschap van kardinaal Bessarion werd omgesprongen vonden de Venetianen een groot schandaal, terwijl Venetië op dat moment zelfs het centrum voor Griekse studies was. In de nalatenschap stond de eis dat er een bibliotheek voor de collectie moest komen in of nabij de San Macro.De procurator Vettor Grimani en de nieuwe bibliothecaris kardinaal, Pietro Bembo, streden voor een nieuwe en goede bibliotheek. Bembo had grote invloed en maakte daar handig gebruik van om een bibliotheek van de grond te krijgen.
De constructie van het piazzetta was precies een maand voordat tot de bouw van een nieuwe bibliotheek besloten werd begonnen. Het was onmogelijk om alle herbergen en winkeltjes direct af te breken. Dit veroorzaakte een langdurig oponthoud. De huuropbrengsten voor de Procuratie de Supra waren zeer aanzienlijk (vooral de herbergen brachten veel geld in het laatje). De Supra kon dit geld niet missen (situatie vóór de reconstructie).
Volgens het plan van Sansovino zouden er veel winkeltjes op de begane grond komen. Dit viel natuurlijk in goede aarde bij de procuratoren. De huuropbrengsten van deze winkels konden dan het verlies van de herbergen opvangen. Volgens Vasari was Jacopo wel zo slim om bij het ontwerpen ook aan de economische opbrengst te denken. Hij wist dat dit noodzakelijk was om toestemming voor de bouw te krijgen. In de woorden van Vasari ‘hij verdiende volledig hun [procuratoren] goedkeuring en affectie.’
De hoektravee
De hoektravee werd in 1539 ontworpen en is een prachtige oplossing die overeenstemt met de eisen die Vitruvius aan de orden stelde. Sansovino wist op geraffineerde wijze propaganda voor zichzelf te maken. Hij nodigde alle architecten uit een oplossing voor de hoeken te bedenken. Hoe moest hij voldoen aan de eis van Vitruvius om de fries bij de hoek te beëindigen met een halve metoop. Hierbij werd tegelijk de eis gesteld dat de triglief precies boven de zuil geplaatst moest worden. Terwijl Sansovino zijn oproep had gedaan, had hij de oplossing al gevonden althans volgens zijn zoon Francesco. Door op de pijler nog een pilaster aan te brengen en hierboven de triglief te plaatsen schiep hij meer ruimte voor de metoop. De metoop werd om de hoek gebogen waarbij precies de helft aan een zijde kwam. Hiermee werd voldaan aan de Vitruviaanse dogma’s. De hoekoplossing werd alom bewonderd.
Het instorten van een gewelf
Maar helaas na deze demonstratie van virtuositeit (koepels San Marco) kwam de ramp. In de nacht van 18 op 19 december 1545 stortte het gewelf van de eerste travee vanaf de campanile in. Dit is de travee onder de bibliotheek. Nog in dezelfde nacht werd Sansovino van zijn bed gelicht en in de bak gegooid. Ondanks de steun van Titiaan, Aretino en de Spaanse ambassadeur Mendoza werd Jacopo keihard aangepakt door de procuratoren. Hij kreeg tijdelijk geen salaris meer en werd gedwongen op eigen kosten het gewelf te herstellen. Alleen Vettor Grimani distantieerde zich van het oordeel van de andere procuratoren.
Achteraf was de reactie van de procuratoren zwaar overtrokken. De schade viel reuze mee. Sansovino schreef over het nare incident aan Bembo het volgende: Het geheel was niet zo erg als het eerst leek alleen een raam was naar beneden gevallen, samen met het gewelf erboven. Jacopo schatte de herstelkosten op achthonderd tot duizend dukaten. Jacopo wees als oorzaak de vorst aan en de artillerie die vanaf de galerijen schoten hadden gelost. Bovendien hadden de metselaars de houten formelen te vroeg weggehaald.
Toch gaf Jacopo toe dat houten vlakke plafonds misschien handiger waren geweest. De procurator Antonio Capello had hier op gewezen. Dit past ook beter bij de Venetiaanse traditie die bekend was met de instabiele ondergrond die het toepassen van stenen gewelven gevaarlijk maakte. Sansovino was dit probleem in Rome, waar hij vele jaren gewerkt heeft, nooit tegengekomen. Daar kon hij zonder problemen elk gewelf bouwen, er was immers een stabiele ondergrond. Houten plafondbalken zijn toch enigszins elastisch en in elk geval veel lichter. Een jaar later werd rapport opgemaakt over het herstelde gewelf en dat luidde: sterker en veiliger en duurzamer dan voor de ineenstorting.
De voltooiing van de bibliotheek
Johann Richter ‘Zicht op de Piazzetta in Venetië’
Rond 1550 waren de eerste zeven traveeën voltooid zodat de bibliotheek in gebruik kon worden genomen. De volgende fase was het afbreken van de resterende herbergen. De verdere afbraak leek spoeler te gaan. Drie huurders kon de huur worden opgezegd. Het verhuizen van de laatste herbergen lukt uiteindelijk, maar de verplaatsing van de herberg, De leeuw, ging uiterst moeizaam. Uiteindelijk verhuisde de Leeuw naar het Campo Rusulo nabij het nieuwe Cavaletto. Volgens Vasari steeg de opbrengst van de huur van de nieuwe winkels met vierhonderd dukaten per jaar. Zo hadden de procuratoren voldaan aan de verplichting om tenminste drie herbergen nabij de San Marco te behouden. Hiermee waren alle herbergen opgeruimd. Alleen een klein bouwblok, een vleesmarkt, aan het einde naast de Munt stond er nog.
Canaletto ‘Venetië, de Piazzetta, zicht op het westen’
C. F. H. Werner ‘Interieur van de Marciana bibliotheek’ 1855
De procuratie was zeer gebrand op het afbouwen van het gehele bouwblok. In de jaren vijftig nam de inflatie toe, maar toch moest de bouw snel voltooid worden. In een lang verzoek sprak de procuratie over het voltooien van het project: voor de eer en waardigheid van onze republiek, en als voordeel voor de kerk.’ Het benodigde geld werd bij elkaar geschraapt: er werden bezittingen op de terra firma (vaste land; Veneto) verkocht en de onbetaalde huur werd alsnog opgehaald. Dankzij deze financiële inspanningen vorderde de bouw snel. In 1554 waren er al veertien traveeën voltooid en twee jaar later nog twee. Hierna restten er nog drie. Na ca. 1555 werd het interieur van de bibliotheek gebouwd en ging de bibliotheek open.
Het laatste gebouw dat moest worden afgebroken had een vleesmarkt op de begane grond. Het was oorspronkelijk de bedoelingen geweest deze vleesmarkt in het nieuwe gebouw op te nemen. Hier werd toch vanaf gezien daar er te weinig ruimte was voor meerdere slagers en ruimtes om te slachten. De ruimte op de eerste etage van deze vijf laatste traveeën werd bestemd voor appartementen voor de procuratoren. De vleesmarkt werd verplaatst en Scamozzi voltooide de laatste vijf traveeën.
Zecca links Biblioteca rechts Facade Biblioteca Vleesmarkt (Jost Amman)
