Bernini: Villa Borghese III
Het volgende beeld dat Bernini hakte terwijl hij zijn Apollo en Daphne nog niet geheel voltooid in zijn atelier had staan, was de David. Vriend en vijand waren het er over eens dat dit beeld met recht een waar meesterwerk is. De plattegrond van de zaal in de Villa Borghese waar Apollo en Daphne oorspronkelijk stonden.
Bernini ‘David’ H. 170 cm ca. 1623 – 1624 Zijkant Achterzijde
Hoewel ook dit beeld knap gehakt is, zijn er nauwelijks van die technische hoogstandjes meer te zien. De wijze waarop de David hier wordt weergegeven, is volkomen nieuw in de lange traditie van de beeldhouwkunst. Hoewel het effect, oog in oog te staan als kijker met de David, door de huidige opstelling van het beeld in het museum helaas deels weer teniet wordt gedaan. In de 17e eeuw stond het beeld gewoon op de grond zonder de huidige hoge sokkel. Daardoor stond je als kijker oog in oog met het levensgrote marmeren beeld. Wat nu nog direct opvalt, is de blik vanuit de samengeknepen ogen die niet gericht is op de kijker, maar op een andere figuur die zich in de ruimte moet bevinden: Dit nu is natuurlijk Goliath die David in het vizier heeft. Zoals je kunt zien staat hij net op het punt de steen naar Goliath te slingeren. Als je ter plekke voor het beeld staat, kun je prachtig zien hoe gespannen en tot het uiterste geconcentreerd David is voor de beslissende strijd op leven en dood.
Bernini ‘David’ Hand Slinger en de hand
Bernini (?) Bozzetto David h. 46 cm 1650-1650
Als je ter plekke voor het beeld staat, kun je prachtig zien hoe gespannen en tot het uiterste geconcentreerd David is voor de beslissende strijd op leven en dood. Al zijn spieren zijn gespannen voor de krachtexplosie die straks zal volgen als hij de steen gaat slingeren die beslist raak moet zijn, want anders loopt het fout met hem af. Aan zijn hele lichaamshouding zoals de stand van de benen en de draaiing van zijn bovenlichaam kun je zien dat David zoveel mogelijk kracht probeert te zetten. Voor de kop van dit beeld heeft Gianlorenzo zijn eigen gelaat gebruikt. Filippo Baldinucci beschrijft nog dat als kardinaal Maffeo Barberini Gianlorenzo opzoekt in zijn atelier de beeldhouwer hem een spiegel in zijn handen drukt zodat Bernini zijn gezicht kon bestuderen. Het moment uit het bijbelse verhaal van David en Goliath is volkomen nieuw. Met behulp van een A3-’tje zal ik proberen duidelijk te maken wat het verschil is tussen de David van Michelangelo, die ruim honderd jaar eerder gemaakt is en dit beeld van Bernini.
De drie beelden die Bernini van 1621 tot 1623 voor Scipione hakte, zijn uiteraard driedimensionaal. Toch was het niet de bedoeling van de maker dat we om de beelden heen lopen integendeel. De beelden kregen een plaats tegen een muur zoals je dit bij de plattegrond hierboven kunt zien. Baroksculptuur krijgt vaak het etiket opgedrukt dat de beelden van vele kanten bekeken moeten worden. Dit nu is bij Gianlorenzo juist niet het geval. De plek waar Bernini wilde dat de toeschouwer naar zijn ‘kinderen’ keek, werd bewust door hem bepaald. Het beeld van Pluto en Proserpina werd zo geplaatst dat je het alleen van de voorzijde kon zien heel anders dan de huidige opstelling. Terwijl je de Apollo en Daphne alleen van de zijkant zag. De David keek je recht in zijn gezicht dus ook aan de voorzijde.
Bernini ‘Pluto ontvoert Proserpina’
Terwijl je de Apollo en Daphne alleen van de zijkant zag. De David keek je recht in zijn gezicht dus ook aan de voorzijde. Door de originele opstelling van de David (tegen de wand), was niet te zien dat er bij het hakken teveel marmer is afgegaan. Bij de huidige opstelling valt dit nauwelijks op. Terwijl Bernini en zijn assistent, Giuliano Finelli, geen enkele fout bij het hakken van Apollo en Daphne maakten, is dit bij de David wel gebeurd. Bij de hiel van David is te zien dat er iets mis is gegaan. De kleur verraad dat er later een ander stuk marmer is aangezet.
Na zijn drie grote beelden zullen we nog twee portretbustes van Gianlorenzo bekijken en met elkaar vergelijken. Het eerste beeld is een portret van Paulus V uit 1618.(Wikipedia Twee bustes van Scipione Borghese).
Bernini ‘Paulus V’ h. 33,5 cm, 1618 Galleria Borghese
Bernini ‘Paulus V’ h. 79 cm 1621 Gezicht En profiel
Bernini ‘Scipione Borghese’ h. 78 cm 1632
De barst in het marmer
De buste van Paulus V is een vrij traditioneel portret dat hij als twintigjarige maakte. Veel interessanter is de buste van zijn opdrachtgever, de man die in dit museum woonde: Scipione Borghese. Dit portret in marmer maakte ‘onze beeldhouwer’ veertien jaar na de buste van Paulus V, maar wat een verschil. Kardinaal Scipione beweegt zijn hoofd en spreekt tegen iemand. Ook hier dus net als bij David wordt een tweede persoon in het vertrek gesuggereerd. Op het moment dat Bernini de laatste hand had gelegd aan de portretbuste van de kardinaal ontdekte hij tot zijn grote schrik een barst in het marmer dat precies langs het voorhoofd liep. Gianlorenzo zou aldus zijn biograaf in vijftien nachten een nieuwe buste gehakt hebben. Bernini liet aan Scipione eerst de buste met de barst zien. De kardinaal probeerde zijn teleurstelling te verbergen, maar op het moment dat Gianlorenzo de nieuwe buste liet zien begon de kardinaal te glimlachen.
Bernini ‘Scipione Borghese’ h. 78 cm 1632
Gezicht Zij- en achterkant
Bernini ‘Portret van Scipione Borghese’ voorstudie ca. 1632
Verso
Voordat Bernini een marmeren buste maakte, tekende hij meestal zijn model meerdere keren. Na een flink aantal tekeningen maakte Bernini altijd een klein model [bozzetto] van klei of was. Pas daarna begon hij aan het blok marmer zelf. Tijdens het hakken ging hij wel spontaan te werk, wat dit betreft was de bozzetto niets meer of minder dan een bron van inspiratie.
Ook in dit museum zijn bozzetto’s van Bernini te zien. In het museum van het Vaticaan bij de Pinacotheek zijn nog enkele grote bozzetto’s van de marmeren engelen te zien die op de brug staan die naar het Vaticaan leidt. Het aardige van deze bozzetto’s is dat je precies kunt zien hoe deze modellen gemaakt zijn. In dit geval van gips, ijzerdraad, lompen en papier.
Giuliano Finelli ‘ Scipione Borghese’ 1631 – 1632′ Gezicht
Trouwens de assistent van Bernini, Giuliano Finelli, heeft ook een portretbuste van Scipione Borghese gemaakt (Wikipedia).
We zullen nog enkele beelden bekijken waaronder een werk van de beroemde Italiaanse beeldhouwer: Antonio Canova. Deze beeldhouwer heeft de zus van Napoleon, Paolina Borghese, in marmer vereeuwigd.
A. Canova ‘Paolina Borghese’ h.92 cm B. 192 cm, 1805-1808′ Voorzijde Zijkant
Achterkant Lorenzo Valles ‘Paulina Borghese in Antonio Canova’s studio’
Zij ligt grotendeels naakt als een Venus op een sofa. Op de vraag of zij het niet pijnlijk vond om zo voor de beeldhouwer model te zitten schijnt ze geantwoord te hebben dat dit beslist niet het geval was. Het atelier was immers goed verwarmd. Als je dit beeld goed bekijkt, kun je zien dat niet alleen Bernini in staat was tot technische hoogstandjes met marmer.
Als we nog tijd over hebben, zullen we enkele schilderijen bekijken met name van Caravaggio. De schilder die vooral in programma drie aan de orde komt. Caravaggio heeft trouwens Bernini diepgaand beïnvloed vooral door de wijze waarop hij geschrokken, pratende of lachende figuren met vaak tintelende ogen schilderde zoals te zien in Bernini’s Verdoemde Ziel.
