Angelico, Fra en de San Marco II
Het altaarstuk voor het koor van de San Marco
San Marco interieur Het koor Originele koor
Het altaarstuk is tegenwoordig te zien in de oorspronkelijke gastenverblijven van het klooster dat nu een museum is. Helaas zijn veel onderdelen van het oorspronkelijke werk verdwenen of verspreid over meerdere musea in de wereld. In 2007 zijn nog twee panelen bij Duke’s in Dorchester geveild (hier bij You Tube te zien). Hoe zouden de deelnemers van de processie op dit altaarstuk gereageerd hebben? Waarschijnlijk zou het volkomen nieuw aandoende altaarstuk direct opvallen. Geen gebruikelijke pinakels en wimbergen meer, geen gouden achtergrond zoals in het altaarstuk dat Angelico rond 1437 voor de San Domenico in Cortona schilderde. In het altaarstuk van de San Marco zie je voor het eerst één groot vierhoekig paneel met een landschap op de achtergrond.
Fra Angelico ‘Cortona Altaarstuk’ voor de San Domenico ca 1436
De wijze waarop de diepere boodschap in het altaarstuk wordt overgebracht, is traditioneel en terug te vinden in hoofdaltaren van dominicanen. Hoe betekenis te geven en een rangorde te scheppen in een altaarstuk met meerdere figuren? De traditie voorzag in altaarstukken van meerdere panelen. Hierbij was het middelste paneel vaak breder en hoger. De belangrijkste figuren in een altaarstuk worden beduidend groter afgebeeld zoals Fra Angelico dit in zijn altaarstuk, San Pietro Martire Triptych, had gedaan. Minder belangrijke scènes werden in de predella weergegeven. Het gebruik van kostbaar ultramarijn en goud was een andere manier om aan te geven wat belangrijk was. In het hoofdaltaar van de San Macro valt de middenas al snel op. Maria met haar kind zit hoog in het midden. Daaronder is een paneeltje van een kruisiging te zien: een schilderijtje in het schilderij.
Fra Angelico ‘San Marco altaarstuk’ 1438 – 1440 Reconstructie
Reconstructie
Linkerzijde
Van boven naar beneden:
1. Vincentius Ferrer (?)
2. Bernardus
3. Rochus
4. Dominicaanse heilige niet geïdentificeerd
Fra Angelico ‘Bewening en graflegging’ (predella)
Rogier van der Weijden ‘Bewening voor het open graf’ 1463 -1464
In de predella in het midden direct onder de kruisiging was een bewening en graflegging van Christus (nu in de Alte Pinakothek in München). Angelico’s unieke compositie van de bewening en graflegging heeft ongeveer acht jaar later grote indruk gemaakt op Rogier van der Weijden.
Reconstructie
Predella (onder)
Van links naar rechts:
6. Cosmas en Damianus worden gestenigd en gekruisigd
7. Cosmas en Damianus worden onthoofd
8. De begrafenis van Cosmas en Damianun
9. Cosmas en Damianus genezen Justinianus (zijkant)
San Marco altaarstuk Engelen Damianus
Christus zie je weliswaar als heerser op de schoot van zijn moeder, maar de passiewerktuigen die enkele engelen rondom de troon in hun handen houden, lijken wel een ironisch commentaar op zijn macht. Het grote thema is hiermee dan ook verklaard. Christus wordt pas koning door en na zijn lijdensweg. Dan pas heeft de mensheid kans om gered te worden. Direct onder de graflegging en bewening werd de eucharistie opgevoerd. Christus was dan ook echt aanwezig tijdens de mis. (klik voor meer informatie hier bij Wikipedia). De aanwezigen op het hoofdaltaar aan de linkerkant van Maria met haar kind zijn: Marcus met zijn opgeslagen boek, naast hem Johannes de Evangelist en Laurentius. De man die knielt op de voorgrond en uit het paneel kijkt, is Cosmas.
Dominicus houdt een lelie vast
Tegenover en op gelijke hoogte van Cosmas knielt zijn tweelingbroer: Damianus. Dominicus staat met een lelie in zijn hand. Naast hem zien we Franciscus en tenslotte Petrus Martyr. Marcus in een altaarstuk in een kerk die aan hem gewijd is, ligt natuurlijk voor de hand. Deze evangelist verschijnt hier als iemand die nadenkt en zijn gedachten deelt met Johannes. In het geopende boek is de tekst uit Marcus hoofdstuk zes vers zeven tot dertien te lezen. Hier staat dat Christus zijn apostelen er op uitstuurt om te prediken. Dit is nu precies de belangrijkste taak van de dominicanen die niet voor niets ook predikheren worden genoemd. De dominicaan Thomas van Aquino verwoordde dit als: contemplata aliis tradere ofwel nadenken en het overdachte aan anderen overdragen.
Waarom zijn Laurentius, Cosmas en Damianus afgebeeld? Het zijn naam heiligen van de familie Medici. Cosimo had Cosmas als naamheilige en hij was het die de ingrijpende verbouwing betaalde. Ook had hij de uitgebreide collectie manuscripten in de bibliotheek ondergebracht. Waarschijnlijk konden de broeders en Angelico er niet onderuit om juist deze heiligen af te beelden.
Literatuur:
Bartz, G., Fra Angelico, Könemann, Köln 1998
Hood, W., Fra Angelico at San Marco, Yale Uninversity Press, New Haven and London 1993
Morachiello, P., ‘Fra Angelico The San Marco Frecoes’, Thames and Hudson, New York 1996
Pope-Hennessy, J., Angelico, Scala Firenze, 1981 (tekst uit 1974)
De teksten over Fra Angelico en de San Marco zijn hoofdzakelijk gebaseerd op de monografie die William Hood over deze schilder en het klooster schreef.