Andrea Pisano en Lorenzo Ghiberti: De deuren van het Baptisterium III
De eerste deur van Lorenzo Ghiberti (1403-1424 noordzijde)
Baptisterium Kathedraal en Piazza Duomo luchtfoto Luchtfoto Lantaarn
Pas twee jaar nadat Ghiberti de wedstrijd had gewonnen, werd op 23 november 1403 het contract getekend door Lorenzo Ghiberti en zijn stiefvader Bartolo di Michele.
Ghiberti ‘Deur Noord’ Wikipedia Overzicht
Elk jaar moesten er aldus het contract drie panelen worden geleverd tegen betaling van tweehonderd florijnen. Op Pasen 1424 werd de deur aan de oostzijde tegenover de kathedraal geplaatst. De deuren van Andrea Pisano verhuisden naar de zuidzijde. In 1452 zijn de eerste deuren van Ghiberti verplaatst naar de noordzijde: ze moesten plaats maken voor de mooiste van de drie deuren en wel de ‘Paradijsdeur’ ook van Ghiberti. De totale kosten voor de tweede deuren bedroeg de lieve som van 22000 florijnen. Voor meer afbeeldingen van de eerste deur (noordzijde) van Ghiberti (zie Wikipedia).
Ghiberti had veertien jaar langer nodig dan Pisano om zijn deuren te voltooien. Deuren met dezelfde afmetingen en hetzelfde aantal panelen, beide met de gotische vierpas. Dit laat al zien dat Ghiberti langzamer werkte, maar ook wel heel precies. Zo stond in het contract uit 1403 dat het Calimala verwachtte dat Lorenzo ‘met zijn eigen handen de figuren, bomen en andere dingen in de reliëfs zou maken.’
Lorenzo Ghiberti ‘De Opstanding’
In het verhaal van Christus ligt de nadruk op de epifanieën (openbaringen). Hierbij wordt de ware aard van Christus onthuld voor de gelovige. In de scènes als: ‘De Aanbidding van de drie koningen’, ‘Christus tussen de schriftgeleerden’, ‘de intocht in Jeruzalem’ en tenslotte in ‘de Verheerlijking.’ In zes panelen wordt de lijdensweg getoond. In de Opstanding en Pinksteren wordt duidelijk dat Christus niet alleen zegeviert, maar ook voortleeft in de kerk (zie Wikipedia).
In 1407 zijn er nog maar vier panelen voltooid, wel wat anders dan de drie per jaar die in het contract geëist werden.Vandaar dat er een nieuwe overeenkomst werd opgesteld. Het merendeel van de reliëfs is tussen 1407 en 1415 gemaakt. Pas hierna is het frame van de deurvleugels gegoten en werd alles gepolijst en verguld.
Er is twintig jaar in het atelier van Lorenzo aan de deuren gewerkt. Kunstenaars als Paolo Uccello, Michelozzo, maar ook de jonge Donatello hebben in het atelier van Ghiberti gewerkt.
Ondanks de lange periode en de vele medewerkers is er toch sprake van een uniforme stijl. Blijkbaar had Lorenzo zijn atelier goed in de hand. Dit wil niet zeggen dat er geen sprake is van een ontwikkeling in het werk van Ghiberti. In het algemeen worden, al naar gelang het werk vorderde, de composities wat ruimte en beweging betreft complexer.
De tweede deur wijkt in wezen niet essentieel af van het werk van Andrea Pisano en vertoont duidelijk middeleeuwse kenmerken. Eén verschil is wel dat Ghiberti sterk beïnvloed is door de toenmalige internationale hofstijl uit Parijs, die later vaak de internationale (gotische) stijl is genoemd. Dit is onder meer te zien bij de elegant gebogen figuren zoals in de vierpas waarin Maria van de engel de blijde boodschap ontvangt die luidt dat ze zwanger is. De sierlijke wijze waarop de plooien van de mantels van Maria en de engel vallen, is weinig realistisch, maar heeft wel een zekere bevalligheid.
Lorenzo Ghiberti ‘Aanbidding der Koningen’ Verguld
Het tafereel, ‘De Aanbidding van de drie koningen’, is één van de eerste reliëfs en is in ieder geval voor 1410 gemaakt. Ook dit paneel laat plooien in de draperieën zien die kenmerkend zijn voor de internationale stijl. Typerend voor de late gotiek, iets wat je bij Pisano ook ziet, is de manier waarop een groep figuren wordt weergegeven: mensen worden verticaal en steeds iets hoger in het beeldvlak geplaatst. De voorste twee figuren links kijken naar de oude koning die voor het kind Jezus knielt. Hierdoor valt de blik snel op de koning. Ook de blikrichtingen van Jozef op de achtergrond en Maria met haar kind versterken dit effect nog.
Andrea Pisano ‘De onthoofding van Johannes de Doper’
De architectuur waar Ghiberti zijn figuren in plaats, is complexer en overtuigender dan die van zijn voorganger Andrea Pisano. Zo is de ruimte waarin Maria zit in een hoek van vijfenveertig graden geplaatst. Andrea zette zijn architectuur soms wel in een lichte hoek ten opzichte van het beeldvlak, maar schiep hiermee lang niet zoveel diepte als Ghiberti. De onthoofding van Johannes bijvoorbeeld wordt door Pisano niet geloofwaardig in de architectuur gesitueerd, iets wat Ghiberti met de afbeelding van Maria veel beter afgaat. In dit paneel van Ghiberti staat Jozef bovendien achter de zuil terwijl zijn linkerhand de voorzijde van de pilaar vasthoudt. Pisano en Ghiberti mogen dan wel beiden kinderen van de Gotiek zijn, maar duidelijk is dat Ghiberti in realistisch opzicht verder was dan zijn voorganger Andrea. Ghiberti liet wel één zuil aan de voorzijde achterwege. Dit moge architectonisch niet logisch zijn, maar voor het zicht op Maria en een mooie compositie wel zo handig.
In ‘de gevangenneming van Christus’ is een aanzienlijke vooruitgang te zien in het realistisch weergeven van een groep mensen. Hier niet een verticale opeenstapeling van figuren zoals Ghiberti dit nog deed in zijn ‘Aanbidding van de Koningen’, maar een realistische setting waarbij alle figuren met hun voeten op gelijke hoogte staan. Daarbij komt nog dat de drie rijen figuren achter elkaar alleszins overtuigen omdat de gezichten op gelijke hoogte zijn gezet. Dit doet al denken aan de Renaissance en dan met name aan de Cijnspenning van Masaccio.
Ghiberti ‘Geseling van Christus’ Ghiberti ‘Studie tekening’
Ghiberti signeerde zijn werk boven de Annunciatie en de Aanbidding van de koningen met: OPVS LAURENTII FLORENTINI ofwel ‘Een werk van Lorenzo de Florentijn.’ Bovendien beeldde de kunstenaar zichzelf ook nog af met tulband tussen de twee bovengenoemde scènes. Hij was één van de achtenveertig hoofden van profeten en profetessen.
Naast florale versieringen kwam op de achterzijde van de deur bij elk paneel nog een leeuwenkop.
In 1452 verhuisde het werk van Ghiberti naar de noordzijde van het Baptisterium. Het moest plaats maken voor deuren van dezelfde kunstenaar ‘vanwege haar schoonheid’, maar dan wel in een volstrekt nieuwe stijl: de Renaissance.
Voor de restauratie Na de restauratie
Nadat de ‘Paradijspoort’ (tweede deur van Ghiberti) gerestaureerd is (in Museo dell’ Opera del Duomo te zien) wordt sinds 2013 de eerste deur van Ghiberti ook gerestaureerd. De restauratie bracht opmerkelijke verschillen aan het licht met name wat betreft de vergulde figuren die nu weer goed te zien zijn zoals bij het paneel: ‘De verleiding van Christus’. Verwacht wordt dat alle 28 panelen in de herfst van 2015 voltooid zullen zijn. De eerste deur komt dan net als de tweede van Ghiberti in het Museo dell’Opera del Duomo te staan.
Vervolg Florence dag 3: Andrea Pisano en Lorenzo Ghiberti: De deuren van het Baptisterium IV