Andrea Pisano en Lorenzo Ghiberti: De deuren van het Baptisterium I
Baptisterium Kathedraal en Piazza Duomo luchtfoto Baptisterium Lantaarn
Het besluit om de bronzen deuren te gieten
De derde belangrijke beeldhouwer, Andrea Pisano, uit het trecento kwam ook al niet uit Florence (Klik hier voor de architectuur van het Baptisterium). Hij is waarschijnlijk opgeleid in Pisa. Er is van de periode vóór 1330 nauwelijks iets over deze kunstenaar bekend. Hij maakte de eerste van de drie bronzen deuren voor het Baptisterium. Andrea Pisano kreeg de opdracht van het rijke wolgilde: de Calimala. Hij wordt in 1330 voor het eerst vermeld in de bronnen als maestro delle porte. Oorspronkelijk wilde het wolgilde aldus een document uit 1329 gewoon houten deuren bekleden met verguld roodkoper of een ander metaal. Enige jaren later wordt dan toch het besluit genomen om de deuren geheel van brons te maken. Florence moest immers steden als Pisa of Venetië overtreffen.
Bonanno da Pisa ‘Bronzen deuren’ Kathedraal van Pisa Bronzen deuren Portaal
De goudsmid, Piero di Jacopo, wordt erop uitgestuurd om tekeningen van de bronzen deuren in Pisa te maken. Deze deuren uit de tweede helft van de twaalfde eeuw van Bonanno waren voor die tijd een ongekend technisch hoogstandje (Wikipdia: Porta di San Ranieri).
De eerste deur Andrea Pisano (tegenwoordig zuidzijde)
Ook moest Jacopo op zoek gaan naar de beste bronsgieters die er in die tijd te vinden waren. In Venetië, dat bekend stond om zijn grote kennis van het brons gieten, werd ene Leonardo d’Avanzo gevonden. Onder zijn leiding en met vaklieden uit Venetië zijn de panelen en de deuren uiteindelijk gegoten. Trouwens zo is ook het mozaïek in de koepel van het Baptisterium door ambachtslieden uit Venetië gemaakt. In Florence had men immers geen ervaring met het gieten van zulke grote deuren. Bekend is nog uit de bronnen dat er een gietfout gemaakt is, want ‘de deuren waren zo krom, dat ze niet gebruikt konden worden’. De wasmodellen voor deze deur had Andrea Pisano al in 1330 voltooid en zes jaar later werd het gietwerk gedaan. Het frame en de panelen zijn apart gegoten (Zie: Wikipedia).
Giovanni Villani schrijft in zijn Chronica het volgende: ‘In het voornoemde jaar 1330 werd begonnen met het vervaardigen van de metalen deuren voor de Doopkapel, zeer schoon en van wonderbaarlijk vakmanschap en kosten; en ze werden gevormd in was en vervolgens schoongemaakt en de figuren werden verguld door meester Andrea Pisano, en geworpen werden ze in het vuur van de oven door Venetiaanse meesters. En wij, die dit schrijven, waren door het gilde van de Calimala, dat het toezicht had op de bouw van de Doopkapel, officieel belast met het doen uitvoeren van voornoemde werken.’
Andrea ‘Doop van Christus’ detail Doop van Christu
De reliëfs zijn later in de omlijsting gemonteerd. De veertiende-eeuwse kroniekschrijver, Simone della Tosa, beschreef in 1336 de inwijding van deze deur als volgt: ‘Heel Florence liep te hoop om de bronzen deur te zien welke Andrea Pisano vervaardigd had voor de Doopkapel en die in de middelste toegang geplaatst werd [later overgebracht naar de zuidzijde]. De Signoria, die gewoonlijk nooit het palazzo verliet, behalve op de belangrijkste feestdagen, kwam om haar te zien oprichten, samen met de ambassadeurs van de beide Kronen van Napels en van Sicilië, en ze schonk aan Andrea als beloning voor zijn inspanningen het burgerschap van Florence [later mocht Andrea Pisano nog aan de Campanile werken].’
Ghiberti zal bij zijn deuren het verhaal van links naar rechts over de beide vleugels door laten lopen. Gewoonlijk werden de verhalen uit het Oude Testament van boven naar onderen gerangschikt. Scènes uit het Nieuwe Testament daarentegen werden van onderen naar boven geordend. Pisano houdt zich hier echter niet aan. Hij rangschikt het verhaal van boven naar onderen en dat terwijl de geschiedenis van Johannes de Doper in het Nieuwe Testament beschreven wordt (Klik hier voor een overzicht van de panelen met de scènes). Door dit te doen wordt waarschijnlijk duidelijk gemaakt dat Johannes gezien moet worden als de profeet van de oude wet en als voorloper van Christus. De panelen zijn van brons, maar het landschap, de figuren en de inscripties op de deuren zijn verguld. Voor vele afbeeldingen van de deur van Pisano zie Wikipedia.
Andrea Pisano ‘De geboorte van Johannes de Doper’
Uitzondering in de reeks van verhalende panelen is ‘de Geboorte van Johannes de Doper.’ Elisabeth, de moeder van Johannes, ligt op haar bed en kijkt naar de vrouwen die haar pasgeboren kind wassen. Het bed waarop Elisabeth ligt, is ongeloofwaardig ten opzichte van de vloer. Uit deze ongelukkige ruimtebehandeling die in de andere panelen niet te zien is, wordt vaak afgeleid dat Pisano vermoedelijk als eerste met ‘de Geboorte van Johannes’ begonnen is en al doende veel heeft bijgeleerd.
Andrea Pisano ‘Johannes doopt de heidenen’
In ‘Johannes doopt de heidenen’ giet de gebogen Johannes water over het hoofd van een half naakte, knielende en voorovergebogen heiden. Deze scène heeft weinig diepte. Het landschap wordt met enkele eenvoudige elementen zoals een rotspartij, een boom, een struik, enkele plantjes en een toekijkende vogel overtuigend weergegeven. Het verhaal is in één oogopslag leesbaar. Door gebaren, houdingen en blikrichtingen wordt het oog van de kijker gestuurd en het verhaal verteld. Dit geldt grosso modo ook voor de overige verhalende scènes. De plooien in de draperieën van de verschillende figuren zijn allemaal verschillend.
Wel heel anders dan Bonanno Pisano dit in de twaalfde eeuw bij zijn reliëfs in de deuren van de Duomo bij de Porta di San Ranieri (Wikipedia) te Pisa deed. Als je de gewaden die de figuren van Bonnona Pisano dragen, vergelijkt met die van Pisano, zie je een enorm verschil. Bij Pisano zijn de draperieën veel overtuigender en krijg je meer de indruk, hoe gebrekkig nog ook, dat er zoiets als een lichaam onder de kleren aanwezig is. Bovendien is het ritme van de plooien bij elk figuur van Pisano verschillend dit in tegenstelling tot de figuren van Bonanno Pisano. Hiermee is niet gezegd dat Pisano tot de Renaissance gerekend kan worden. Zo gebruikt hij voor zijn figuren vaak dezelfde neus of baard waardoor sommige mensen in de verschillende reliëfs wel heel sterk op elkaar lijken.
De invloed van Giotto op Andrea Pisano’ deur
Er is een duidelijk verband tussen het werk van Pisano aan de deuren en de fresco’s van Giotto (Web Gallery of Art) in de Peruzzi-kapel (Santa Croce). Niet alleen wat de stijl betreft, maar zelfs wat betreft het onderwerp zoals bij de naamgeving van Johannes de Doper.
Voor de deugd, Spes, heeft Pisano de figuur die Giotto (in situ) in de Arena kapel in Padua schilderde overgenomen.
Andrea ‘Feest of Herodes’
Giotto ‘Feest of Herodes’ (detail) ca. 1315
Het interieur wordt door Giotto en Pisano met enkele eenvoudige elementen, een soort poppenhuisje en spaarzame details zoals een stoel, doeltreffend aangeduid. Door gebaren en houdingen wordt de gebeurtenis direct duidelijk. De figuren hebben de nodige volumes en zijn overtuigend gemodelleerd.
Andrea Pisano ‘Naamgeving van Johannes de Doper’
Giotto ‘Naamgeving van Johannes de Doper’ ca. 1335
Giotto was de uitvinder van de wet van Apelles zoals te lezen is bij het onderdeel over de schilderkunst in Florence. Wel heel anders dan de figuren van Bonanno.
Andrea Pisano ‘Christus’ (detail)
Bij het reliëf van ‘de Doop van Christus door Johannes’ is een opmerkelijk lichaam van Christus te zien. Een naakt bovenlichaam, voor het eerst sinds duizend jaar, dat zo uit de klassieke tijd lijkt te zijn gewandeld omdat het zo levensecht aandoet. De echte anatomische perfectie zou echter pas op het einde van de vijftiende eeuw begrepen worden door een beeldhouwer als Michelangelo.
De omlijsting van de deur van Pisano is later door het atelier van Ghiberti aangebracht in een stijl die ver verwijderd is van die van de maker van de eerste deur: Andrea Pisano (Wikipedia: omlijsting deur Pisano).
Vervolg Florence dag 2: Andrea Pisano en Lorenzo Ghiberti: De deuren van het Baptisterium II