Gaddi, Taddeo in de Baroncelli-kapel (Santa Croce) I
Baroncelli-kapel Inzoomen Uitzoomen
Agnolo Gaddi ‘Portret van Taddeo Gaddi’ ca. 1385 – 1387
Taddeo waarschijnlijk geboren in dertienhonderd in Florence leerde het schildersvak al vroeg van zijn vader: Gaddo Gaddi. Hij gaat in de leer bij Giotto, bij wie hij vierentwintig jaar blijft als assistent, althans volgens Cennino Cennini die een handboek voor schilders had geschreven. Taddeo Gaddi had een belangrijke positie in het schildersatelier van Giotto.Toch werkte hij ook buiten het atelier van Giotto om. Zijn zoon Agnolo Gaddi schilderde later ook nog fresco’s in de koorkapel in de Santa Croce (Hier te zien bij Web Gallery of Art). De fresco’s voor de grafkapel van rijke familie Baroncelli maakte Gaddi nog tijdens het leven van Giotto (voor vele afbeeldingen van de Baroncelli kapel zie Wikipedia Italiaans).
Agnolo Gaddi (zoon van Taddeo Gaddi) Detail van ‘De Triomf van het Kruis’
Schema frescocyclus Cappella Maggiore di Santa Croce
De Baroncelli-kapel is nooit zoals de Peruzzi- en Bardi kapellen met de witkwast overgeschilderd. Wel was er in 1961 een grootscheepse restauratie. Hierbij zijn enkele later geschilderde delen verwijderd. Deze plekken zijn opengelaten. De originele toestand moet aanzienlijk kleurrijker zijn geweest. Veel van de a secco opgebrachte kleuren zijn afgebladderd. Dit is goed te zien op de westmuur bij de ontmoeting van Joachim en Anna en de geboorte van Maria. Toch is het geheel veel beter bewaard dan de fresco’s van Giotto in de Santa Croce.
De grafkapel is gewijd aan Maria en dat wordt natuurlijk aan de kerkbezoekers duidelijk gemaakt. Zo zijn verhalen van Maria op de oostelijke muur, de aangrenzende zuidzijde met het altaar en het glas in loodraam afgebeeld. Het hele iconografische programma is erg uitgebreid. Aan de voorzijde zijn fresco’s, in de bogen, maar ook op de gewelven worden onder meer de deugden, profeten, figuren uit het Oude Testament en de evangelisten weergegeven.
De weigering van het offer van Joachim
Giotto ‘Verdrijving van Joachim uit de Tempel’ 1303 -1305 (detail)
In situ
Boven in de lunet begint het verhaal met de ouders van Maria: Joachim en Anna. In het linkerdeel van de lunet wordt Joachim uit de tempel verdreven en rechts is de aankondiging aan Joachim. Taddeo baseert zich op de teksten van Jacobus de Voragine in zijn Legenda Aurea. Hier is te lezen: ‘een priester zag hem en stuurde hem de tempel uit terwijl hij hem een fikse uitbrander gaf dat hij zo dicht bij het altaar van God durfde te komen.’ Joachim houdt het lam dat hij wilde offeren nog tegen zich aangedrukt, terwijl hij wegvlucht en achterom kijkt naar de priester. Giotto, die dit verhaal al eerder geschilderd had in de Arenakapel te Padua, gebruikte alleen rudimentaire vormen om een tempel aan te duiden.
Taddeo Gaddi ‘Weigering van het offer van Joachim’
Taddeo schildert een echte tempel waarbij, aldus kunsthistoricus Gardner, al rekening is gehouden met waar de kijker in de kapel staat: di sotto in su (Gardner, J.,’The decoration of the Baroncelli chapel in Santa Croce’, Zeitschrift für Kunstgeschichte, 34 Band 1971, Deutsche Kunstverlag, München Berlin 89). Het perspectief klopt echter niet. Het altaar in de tempel is uiterst merkwaardig als je dit vergelijkt met de ruimte waarin het staat. Ook de vloer van de tempel is niet juist. De verschillende houdingen van de drie figuren direct rechts van het altaar doen denken aan ‘de Hemelvaart van Johannes’ in de naburige Peruzzi-kapel. De achterste figuur, een priester, staat rechtop. De figuur voor hem staat licht voorovergebogen terwijl de voorste figuur bijna ligt.
Ontmoeting bij de Gouden Poort
Nadat Joachim van de engel vernomen had, dat zijn vrouw in verwachting was, zocht hij haar op. Bij de poort ontmoeten ze elkaar. Ook hier is onmiddellijk te zien waar het om draait. De vrouw direct achter Anna maakt de twee andere vrouwen met haar duim duidelijk wat er gebeurt. Anna en Joachim staan in het midden van het beeldvlak. Taddeo schildert het moment vóór de omarming. De leermeester van Taddeo, Giotto, die in Padua hetzelfde verhaal geschilderd heeft, gaf juist de omarming weer.
Giotto ‘Ontmoeting bij de Gouden Poort’ 1303 – 1305 Arena-kapel, Padua In situ
Een vergelijking tussen deze twee fresco’s met hetzelfde onderwerp laat zien waarom Taddeo zijn leermeester nimmer overtroffen heeft. Diep menselijke emoties weet Giotto op eenvoudige en doeltreffende wijze te schilderen. Dit is iets waar Taddeo niet in slaagt. Zo doet de wijze waarop de Anna en Joachim op elkaar afkomen nogal vreemd aan. Het lijkt alsof hun hoofden tegen elkaar zullen gaan botsen.
Taddeo Gaddi ‘Joachim en Anna Meeting bij de Gouden Poort’ ca. 1330
Heel anders bij Giotto waar het echtpaar in een intiem moment van diep geluk elkander omhelst. Ook de reacties van de omstanders krijgt bij Giotto een complexe psychologische lading. De oude vrouw wendt bescheiden haar hoofd af, maar de vier andere jongere vrouwen vergapen zich ongegeneerd aan deze ontmoeting. De volgende stap, het roddelen, lijkt al in de lucht te hangen. Hierbij vergeleken zijn de drie vrouwen van Taddeo bij de gouden poort meer toevallige toeschouwers of figuranten die geen enkele emotie tonen.
Het antwoord op de vraag waarom Giotto de omhelzing van Joachim en Anna laat zien en Taddeo dit niet doet ligt waarschijnlijk in de bron die Taddeo gebruikte: de Legenda Aurea. In dit werk staat over de ontmoeting van de ouders van Maria te lezen dat zij van ‘gezicht tot gezicht hun vreugde deelden.’ (La Palme, R.J.H., ‘Taddeo Gaddi’s Baroncelli chapel Studies in Design and context’, Dissertation Faculty of Princeton University 1975 212). De Franciscanen van de Santa Croce gaven Taddeo wat dit betreft waarschijnlijk niet de vrije hand. Volgens de kunsthistoricus, Meiss, deed Taddeo dit omdat zo de onbevlekte ontvangenis duidelijk wordt benadrukt (Meiss, M., ‘Painting in Florence and Siena after the Black Death The Arts, Religion, and Society in the Mid-Fourteenth Century’, Princeton university Press, New Jersey, 1951; reprint 1978 26).
Bij Giotto leidt de innige omhelzing te veel af van de goddelijke ingreep. De orde der Franciscanen benadrukte in die tijd het dogma van de onbevlekte ontvangenis
Een ander opvallend verschil is dat Taddeo de ontmoeting voor een stadsmuur plaats. Dit nu is wat Giotto in de Peruzzi -en Bardi-kapel ook deed zoals bij de opwekking van Drusiana of in de dood van Franciscus. Het schilderwerk in de Peruzzi-kapel vond trouwens plaats op het moment dat de kapel van Baroncelli in aanbouw was. Zowel Giotto als Taddeo plaatsen de figuren zo dat ze op een fries lijken. Ondanks deze overeenkomst is er toch een opmerkelijk verschil. Waar Giotto het oog van de kijker naar de centrale figuren leidt en de achtergrond weinig aandacht vraagt, kijk je bij Taddeo al snel naar de gedetailleerd uitgewerkte stad erachter. Volgens de auteur, Janson-La Palme, is wat dit betreft Taddeo sterk beïnvloed door Pietro Lorenzetti met zijn intocht in Jeruzalem.
Op handige wijze wordt de aangrenzende scène waar de geboorte van Maria te zien is, afgescheiden van de ontmoeting. De figuren worden, slechts van elkaar gescheiden door een geschilderde zuil, als het ware spiegelbeeldig in beide scènes weergegeven. Hierdoor is de overgang van het ene naar het andere verhaal probleemloos te lezen.
Taddeo Gaddi ‘Geboorte van Maria’ Maria
De vrouwen nemen je mee naar de centrale gebeurtenis: de geboorte van Maria. Helaas heeft deze scène in de tijd het meest te lijden gehad. Zoals al eerder vermeld, zijn de later geschilderde delen bij de restauratie in 1961 weer verwijderd. Hierdoor zijn er aantal grote kale plekken. Zo is bijvoorbeeld Anna op haar bed helaas niet meer te zien. De ruimte waarin Taddeo de figuren plaatst, heeft hij overgenomen van de frescocyclus die Giotto in Padua schilderde. Gebouwen lijken op poppenhuizen net als bij Giotto’s, ‘Aankondiging aan Anna’, waarbij de voorkant is weggehaald zodat je naar binnen kunt kijken.
Vervolg Florence dag 5: Gaddi, Taddeo in de Baroncelli-kapel (Santa Croce) II