Brancacci-kapel (Santa Maria del Carmine) V
De wand bij het altaar
Brancacci-kapel Uitzoomen Madonna del Popolo Inzoomen Reconstructie
Deze twee verhalen die Masolino en Masaccio hebben geschilderd, vullen elkaar aan. Zo is in de Handelingen der Apostelen (2: 41) te lezen: ‘Degenen die zijn woorden aanvaardden, lieten zich dopen; op die dag breidde het aantal leerlingen zich uit met ongeveer drieduizend.’ Het was de eerste keer in Florence dat deze verhalen uit de Bijbel geschilderd zijn. Toch zijn de afbeeldingen niet getrouw aan de Bijbel, want niet alle apostelen worden weergegeven bij het preken en dopen. Wel wordt bij het dopen de indruk gewekt dat we te maken hebben met veel meer dan de dertien dopelingen. Door de figuren deels achter de pilaster te schilderen, lijkt het alsof we maar een klein deel zien van het landschap met de mensen die zich willen laten dopen. Rechts zien we net als in de cijnspenning twee karmelieten die de preek van Petrus aanhoren.
De bergen in de prediking lopen door in de zijwand waar Masaccio de cijnspenning heeft geschilderd. Zo wordt een trompe-l’oeil effect bereikt omdat het lijkt alsof het landschap werkelijk doorloopt achter de pilaster die er daardoor bedrieglijk echt uitziet. Dit effect is bij de restauratie weer aan het licht gekomen. Hier nog maar even een herhaling van wat, zij het kort, al eerder beschreven is. Het preken is van de hand van Masolino en het dopen is door Masaccio geschilderd. Masaccio die de cijnspenning schilderde, heeft ook het landschap in de prediking van Petrus vervaardigd. De rest van het werk is wel van de hand van Masolino. Ook hier is zoals gebruikelijk met het schilderen aan de bovenzijde begonnen. In het fresco van de doop zijn de bergen niet door Masaccio, maar door Masolino geschilderd. Dit landschap is typerend voor de stijl van Masolino.
Later na 1430 zou hij in het Palazzo Brande in Castiglione Olona een landschap schilderen met soortgelijke spitse bergen zonder bomen. Masaccio schilderde in zijn landschappen altijd bomen zoals je in de cijnspenning kunt zien.
Vasari was erg onder de indruk van de naakte figuur achter de man die knielt en gedoopt wordt. Zo schrijft hij:
“In het tafereel waar Petrus aan het dopen is, valt vooral een naakt te waarderen dat tussen de andere dopelingen staat te rillen en te huiveren van de kou, dat heel mooi met diepte en in een gracieuze stijl is uitgevoerd, en door zowel de oude als de moderne kunstenaars altijd bewonderd en in ere is gehouden […]’Giorgio Vasari, ‘De Levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten Van Cimabue tot Giorgione’, Contact, Amsterdam, 1990 deel I blz. 154 (originele editie 1568).
Zo’n figuur die het zichtbaar koud heeft, werd in de Renaissance zeer gewaardeerd. Niemand had dit ooit eerder gedaan. Bovendien werd het als iets bijzonder moeilijks gezien: een ware difficultà. Waar Vasari niet over schrijft is een andere grote moeilijkheid namelijk de wijze waarop Masaccio het water schildert.
De waterdruppels op de haren en de huid van de knielende man glijden van hem af en druppelen in het stromende water.
Masaccio ‘Petrus geneest met zijn schaduw’ De zieke
Beide verhalen zijn gebaseerd op de Handelingen der Apostelen (4: 32 e.v. en 5: 12 e.v.). In het uitdelen van aalmoezen wordt elke diepte geblokkeerd. Links en rechts door gebouwen waarbij de achtergrond met de hoge bergen het oog weer naar de voorgrond stuurt. Het witte gebouw staat in een ruitvorm schuin op het beeldvlak en dit was in die tijd zeer ongewoon. Wel heel anders dan Petrus die met zijn schaduw de zieken geneest. Hier lijkt de straat werkelijk door de muur heen te breken, terwijl Petrus en Johannes juist op ons aflopen. Het verschil tussen beide fresco’s is bewust gemaakt. Petrus treedt in deze fresco’s op als een vertegenwoordiger van de kerk. Hij is tenslotte de eerste paus geweest. Petrus met zijn schaduw is de man die verlossing brengt aan de gelovige. In Petrus verdeelt aalmoezen zien we de kerk die de behoeftigen helpt, maar ook de zondenaar straft.
Masolino ‘Petrus deelt aalmoezen uit’’ Moeder met kind
In het fresco van Petrus die de aalmoezen verdeelt, is nog een tweede verhaal verwerkt. Een groep christenen had afgesproken al hun bezit te verkopen en aan de apostelen te geven. Zij konden dan aalmoezen aan de armen geven. Zo krijgt de vrouw met het kind op haar armen, geld van Petrus. In de hand van Petrus is een deel van wat de christenen hebben afgestaan nog te zien. Eén van de christenen, Ananias, houdt zich echter niet aan de afspraak. Hij houdt een deel van zijn geld achter. Masaccio schildert het moment in het verhaal dat Petrus al de woorden heeft uitgesproken dat Anasias niet de mensen, maar God zelf bedroog. Terwijl Petrus deze woorden uitsprak, viel Anasias dood neer. Peter spoke those words, Anasias dropped dead.
Bij de restauratie bleek dat de mantel van Johannes en de onderste rechterhoek, incluis de handen van Ananias, door Filippino Lippi geschilderd zijn (Casazza, O., ‘Masaccio’, Scala Istituto Fotografico Editoriale, Antella (Firenze), 1990 p. 52).
De eerste christenen in Jeruzalem verzamelden zich bij de zuilengang van de tempel van Salomon. Hier werden de zieken neergelegd in de hoop dat zij door de schaduw van Petrus genezen als hij voorbijkomt (Handelingen der Apostelen 5: 12-16). Ook hier gaat het net als bij het aangrenzende fresco op de rechter zijwand over wonderen. Masaccio schildert geen tempel, maar een straat met gebouwen die verdacht veel lijkt op het plein nabij de San Felicita in Florence waar ook een herdenkingszuil stond. De kerk op de achtergrond is bij de restauratie weer tevoorschijn gekomen toen het altaar verwijderd werd. Het verdwijnpunt van de lijnen ligt buiten het fresco en wel bij het hoofd van Petrus. Dit was te zien in de schildering over de kruisiging dat als een altaarstuk fungeerde en verdwenen is.
Het verhaal van Petrus is alleen te begrijpen als je het van achteren naar voren leest. Petrus en Johannes lopen op de kijker toe, zij kijken recht vooruit en merken de zieken niet op. De schaduw van Petrus heeft echter al zijn werk gedaan. De twee staande mannen zijn al genezen. De man met gekruiste armen staat net op en het gezicht van de kreupele man op wie de schaduw valt, ontvangt het licht van de genade. Volgens Vasari is de man met de rode muts een portret van Masolino. Vasari gebruikte deze figuur als titelplaat voor zijn Leven van Masolino uit 1568.
Vervolg Florence dag 5: Brancacci-kapel (Santa Maria del Carmine) VI